salutis periculum

perīculum, ī, n. (perior), eig. das, wodurch man Erfahrung erlangen kann, der Versuch, die Probe, I) im allg.: 1) eig.: si vincendi periculum sit, Sen. ep. 79, 7: periculum facere, einen Versuch machen, eine Probe machen, versuchen, probieren, Ter. u. Caes., in alqa re, Ter., u. m. Genet., fidei, sui, Cic. – dah. p. facere ex aliis (von anderen her die Probe machen = von anderen abnehmen, entnehmen), mihi (tibi) quod ex usu siet, oft bei Ter. (s. Westerh. Ter. heaut. 1, 2, 36). – 2) meton., der Versuch = das Probestück, die Probeschrift, in isto periculo, Cic. de legg. 1, 4: belli, Auson. – II) prägn., die Gefahr, das Risiko, A) im allg.: rem periculi sui facere, auf sein Risiko nehmen, ICt.: periculum facere alcis rei, riskieren, summae rerum, ein entscheidendes Treffen wagen, Liv., summae rei, Tac.: periculum mortis, Suet.: salutem sociorum summum in periculum ac discrimen vocare (setzen), Cic. – satis pericli incepi adire, Ter.: periculum, quod differendo bello adimus, Liv.: capitis periculum adire, Ter. u. Cic.: vitae periculum adire, Caes.: summa pericula adire, Nep.: ne periculum memoriae adiret, damit ihm das G. keinen Streich spielte, Suet.: numquam periculum situs (der Vergessenheit) adire, Sen.: pro amico periculum aut invidiam subire, Cic.: pro nostra salute laborem periculumque suscipere, Cic.: obire pericula ac labores pariter,

————

Liv. – periculum alci creare od. conflare od. inferre od. inicere od. facessere, Cic., od. facere, Sall. u. Tac.: periculum intendere alci od. in alqm, Cic.: p. moliri od. comparare, Cic.: umidioribus siccioribusque et frigidis non est ab ira periculum, Sen.: periculum intentatur ab alqa re, steht bevor, Quint.: morando an veniendo plus periculi contraheret, Liv.: alqm in periculum capitis arcessere, Cic.: periculum alci denuntiare, Cic. – rem in periculum adducere, Cic.: se in periculum committere, Cic.: caput periculo ponere (aussetzen), Plaut.: in periculo versari, Cic., od. esse, Liv.: esse in proprio periculo, Cic.: in ingenti periculo esse, Liv.: in ultimum periculum venire, Curt.: in magno periculo esse, u. bl. magno u. maiori p. esse, in gr. usw. G. schweben, Nep.: periculum est m. folg. ne u. Konj., es ist zu besorgen, est enim periculum, ne immodestiā militum vestrorum occasio detur Lysandro vestri opprimendi exercitus, Nep.: haud sane periculum est, ne non mortem aut optandam aut certe non timendam putet, Cic.: non est periculum, ne id facere non possit, Cic.: magnum in ea re periculum est, ne minus apte (verbum) conlocetur, Fronto. – periculum est (es liegt Gefahr darin) m. folg. Infin., hoc magnum est periculum, ab asinis ad boves transcendere, Plaut. aul. 235: nullumst periculum te hinc ire inpransum domum, Plaut. rud. 142 Sch.: ähnlich erat magni periculi res, tantulis copiis iniquo loco dimica-

————

re, Caes. b. G. 5, 49, 6. – aliis aliunde est periculum, sind in Gefahr, Ter.: periculum etiam a fame mihi est, Ter.: quod ab se cuiquam periculum esse? Liv.: nec Romae esse, unde periculum libertati foret, Liv.: postquam moenibus iam Romanis pulso hoste periculum esse desierat, Liv.: abesse a periculo, Caes.: non deesse alcis periculis, Cic.: ne quod periculum incĭderet, Nep.: alci in pugna periculum vitae accĭdit, Caes.: nullum periculum communis salutis causā recusare, Caes.: nullum pro laude periculum recusare, Caes.: vetere instituto vitae effugere nova pericula, Nep.: periculum nullo modo evitare posse, Nep.: periculum vitare (Ggstz. subire), Caes., vitare legatione (durch Annahme einer Legatenstelle), Cic.: propulsare periculum, Cic., periculum capitis, Cic.: defendere alqm a periculo, Cic.: removere periculum ab alqo, Liv.: periculum consilio discutere et comprimere, Cic.: offerre se periculis, Cic.: eripere ex periculo, Cic.: liberare periculo, Cic.: pro amici periculo dicere, für einen bedrängten Fr., Cic. – sine ullo periculo, Caes.: nullo cum periculo, Caes.: sine ullo alcis periculo, Caes.: cum periculo, Caes.: magno cum periculo alcis, Caes.: periculo huius (für ihn), Ter.: periculo sui (für sie), Caes.: meo periculo, auf meine Gefahr, auf mein Risiko, Cic.: magno tuo periculo, mit großer G. für dich, Cic.: bono periculo, auf gute G. = ohne G., Apul. apol. 72. – B) insbes.: 1) der Prozeß, die An-

————

klage, a) eig.: amicorum, Cic.: p. alci facessere, einen anklagen, Tac. – b) meton., das gerichtl. Protokoll (s. Nipperdey Spicil. alt. in Corn. Nep. III. p. 11 sg.), pericula magistratuum, Cic.: ut in periculo suo inscriberent, Nep.: sententias ex periculo recitare, Cod. Iust. – 2) die Krisis des Fiebers usw., acuta pericula (febris), Plin.: dimidia enim pars periculi est noctu, Plin. – 3) die Gefahr des Unterganges, Arnob. 1, 3. – 4) das Gewagte, das Halsbrechende im Ausdrucke, p. in enuntiatione, Quint.: sententias petere a periculo, Quint. – ⇒ Synk. periclum, Komik., Lucr. u.a. Dichter.

rĕ-cūso, āvi, ātum, 1 ( gen. plur. of the part. pres. recusantūm, Verg. A. 7, 16), v. a. [causa].

In gen., to make an objection against, in statement or reply; to decline, reject, refuse, be reluctant or unwilling to do a thing, etc. (freq. and class.; cf.: abnuo, renuo, denego); constr. with acc., an inf., an object-clause, with de, ne, quin, quominus, or absol.

With acc.: uxorem, * Ter. Hec. 3, 1, 16; Hor. S. 1, 4, 50:

me judicem,

Tac. Or. 5 al.; cf.:

populum Romanum disceptatorem,

Cic. Fl. 38, 97:

populi Romani amicitiam,

Caes. B. G. 1, 44:

nec quae pepigere recusent,

Verg. A. 12, 12:

nullum periculum communis salutis causā,

Caes. B. G. 7, 2; so,

nullum periculum,

id. ib. 7, 19; id. B. C. 3, 26:

laborem,

id. ib. 1, 68 fin.; Quint. 11, 3, 26; 12, 11, 10:

nihil nisi hiberna,

Caes. B. G. 5, 41:

legumina,

id. B. C. 3, 47 fin.:

servitutem,

Sall. J. 31, 20:

vincla (leones),

Verg. A. 7, 16:

jussa,

id. ib. 5, 749 et saep.:

nihil tibi a me postulanti recusabo,

Cic. de Or. 2, 29, 128; so,

psalteria virginibus probis,

Quint. 1, 10, 31:

nihil de poenā,

Cic. Planc. 1, 3; cf.:

de stipendio,

Caes. B. G. 1, 44:

qui quod ab altero postularent, in se recusarent,

id. B. C. 1, 32, 5:

Ptolemaeus recusabat regem Aridaeum,

rejected, Just. 13, 2, 11. —

Of things: terra numquam recusat imperium,

Cic. Sen. 15, 51:

genua impediunt cursumque recusant,

Verg. A. 12, 747:

rapax ignis non umquam alimenta recusat,

Ov. M. 8, 837:

(falsae gemmae) recusant limae probationem,

Plin. 37, 13, 76, § 200 et saep. —

With inf. (in class. prose, only in negative sentences or questions implying a negative):

mori recusare,

Caes. B. G. 3, 22; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 8, 6; 10, 17, 2; Anton. ap. Cic. Phil. 8, 8, 25; Liv. 22, 60, 17:

hoc facere,

id. 5, 53, 9:

ad minora se demittere, Quint. prooem. § 5: prodere voce suā quemquam aut opponere morti,

Verg. A. 2, 126:

praeceptis parere,

id. ib. 2, 607:

quicquam tentare,

id. ib. 11, 437:

tibi comes ire,

id. ib. 2. 704:

facere ipse,

Hor. Ep. 2, 1, 208; Plin. [p. 1538] Pan. 5; Curt. 6, 11, 36; Just. 14, 1, 6.—

Of things: pedes vitiosum ferre recusant Corpus,

Hor. S. 2, 7, 108; so id. Ep. 2, 1, 259; id. A. P. 39.—

With object-clause:

non rem (medicam) antiqui damnabant, sed artem. Maxime vero quaestum esse manipretio vitae recusabant,

Plin. 29, 1, 8, § 16:

Velinum lacum obstrui recusantes,

refusing to permit, Tac. A. 1, 79; cf. infra, II.—

With de:

de judiciis transferendis recusare,

Cic. Verr. 2, 1, 2, § 6.—

With ne:

Servilius et recusare et deprecari, ne iniquis judicibus... judicium capitis in se constitueretur,

Cic. Verr. 2, 5, 54, § 141:

sententiam ne diceret, recusavit,

id. Off. 3, 27, 100:

reliqui... ne unus omnes antecederet, recusarent,

Caes. B. C. 3, 82 fin. —

With quin:

si absim, haud recusem, quin mihi male sit,

Plaut. Curc. 1, 3, 8:

non possumus, quin alii a nobis dissentiant, recusare,

Cic. Ac. 2, 3, 7:

non recuso quin, etc.,

id. Fam. 6, 18, 4; id. Rosc. Am. 3, 8; Caes. B. C. 3, 45 fin.:

neque recusare... quin armis contendant,

id. B. G. 4, 7; Liv. 8, 7, 19.—

With quominus:

nec recusabo, quominus omnes mea legant,

Cic. Fin. 1, 3, 7; id. Div. in Caecil. 10, 31:

... quominus perpetuo sub illorum dicione essent,

Caes. B. G. 1, 31:

neque recusavit quo minus poenam subiret,

Nep. Epam. 8, 2.—

Absol.:

non recuso, non abnuo, etc.,

Cic. Mil. 36, 100:

recusandi aut deprecandi causā legatos mittere,

Caes. B. G. 5, 6; Verg. E. 3, 29 et saep. —

In partic.

To refute, disprove:

nativitatis mendacium,

Tert. adv. Marc. 3, 11.—

In jurid. lang., to protest against a complaint; to object, take exception, plead in defence:

causa omnis, in quā pars altera agentis est, altera recusantis,

Quint. 3, 10, 1:

numquid recusas contra me?

Plaut. Poen. 5, 6, 18:

tu me ad verbum vocas: non ante venio, quam recusaro... Quoniam satis recusavi, veniam jam quo vocas,

Cic. Caecin. 28, 8 sq.:

cum reus recusare vellet, sub usuris creditam esse pecuniam, etc.,

Dig. 17, 1, 48; cf. recusatio, II. B.

gubernāculum (poet. synkop. gubernāclum), ī, n. (guberno), das Steuerruder, I) eig.: gub. modicum, Vulg.: gub. magnum, exiguum, Sen.: gubernacula ingentia et enormia, Apul.: navis gubernaculo parens, Sen.: navis gubernaculi impatiens, Curt.: piratica puppis (Schiff) orba gubernaclis, Claud.: ad gubernaculum accedere, Cic.: apponere (navi) utrimque gubernacula, Tac.: gubernaculis assidēre, Plin. pan.: gubernaclum contorquere quo libet unum, Lucr.: funduntur liburnicae armamenta et gubernaculum diffringitur, Suet.: alci gubernacula eripere (v. der Meereswoge), Sen.: gubernaculum flectere, Sen.: cum stridunt funes, curvatur arbor (Mastbaum), gubernacula gemunt, Plin. ep.: gubernaculum regere, Val. Max. (u. so scientia regendi gubernaculi, Sen.): gubernacula retorquere, nach dem Ufer zurücksteuern (= umkehren), Plin. pan.: gubernaclum multā vi forte revolsum, Verg.: tenere rapiente fluctu gubernaculum, Sen.: rectum cursum, recta gubernacula in periculum tenere, Plin. ep. – in der Vergleichung, ut cruribus velut gubernaculis demissis cursum dirigeret, Frontin. 3, 13, 6: piscium meatus gubernaculi modo regunt (caudae), Plin. 11, 264: velificatas alas quo libuit advertens modico caudae gubernaculo (Rudern), Apul. flor. 2. p. 2, 16, Kr. – II) bildl., wie unser Ruder, Steuer = Lenkung, Leitung, Richtung, gew. von der des Staa-

————

tes als Schiff betrachtet, α) gew. im Plur.: accedere ad rei publicae gubernacula, Cic. u. Liv.: alqm admovere publicae salutis gubernaculis, Plin. pan., od. publicis gubernaculis, Pacat. pan., od. ad rei publicae gubernacula, Plin. ep.: ad alqm gubernacula rei publicae deferre, Cic.: gubernacula rei publicae prehendere, Cic.: gubernacula urbis invadere, an das Ruder der Stadt treten, Flor.: ad gubernacula rei publicae sedere, Cic. u. Liv.: clavum tanti imperii tenere et gubernacula rei publicae tractare, Cic.: leges et gubernacula temperare, Vopisc.: senatum a gubernaculis deicere, populum e navi exturbare, Cic.: gubernacula imperii sui e manibus abicere, Val. Max. (vgl. cum cogar exire de navi non abiectis, sed ereptis gubernaculis, Cic.): depellere (verdrängen) alqm a publicis gubernaculis, Treb. Poll.: u. so depellere oratorem a gubernaculis civitatum, Cic.: a gubernaculis recedere, Q. Cic. – in andern Beziehungen, arteriarum pulsus... observatione crebri aut languidi ictus gubernacula vitae temperat, bedingen die Richtschnur des Lebens, Plin. 11, 219: transferre ad alqm fortunarum suarum gubernacula, Nazar. pan. 27, 2. – β) (selten) im Sing.: exercitus non habilis gubernaculo, nicht leicht sich dem Kommando fügend, nicht leicht zu kommandieren (befehligen), Vell. 2, 113, 2: gubernaculum rei publicae tenere, Lact. 1, 1, 14.

* * *

audācĭa, ae, f. [audax], the quality of being audax, boldness, in a good, but oftener in a bad sense (syn.: fortitudo, audentia, animus, virtus).

In a good sense, daring, intrepidity, courage, valor:

audacia in bello,

Sall. C. 9, 3:

audacia pro muro habetur,

id. ib. 58, 17:

frangere audaciam,

Liv. 25, 38, 6:

ipso miraculo audaciae obstupefecit hostes,

id. 2, 10:

nox aliis in audaciam, aliis ad formidinem opportuna,

Tac. A. 4, 51:

unam in audaciā spem salutis (esse),

id. H. 4, 49;

so Just. praef. 2, 9 al.: in audaces non est audacia tuta,

Ov. M. 10. [p. 201] 544:

Quod si deficiant vires, audacia certe Laus erit,

Prop. 3, 1, 5:

sumpsisset cor ejus audaciam,

Vulg. 2 Par. 17, 6 al.—

In a bad sense, daring, audacity, presumption, temerity, insolence, impudence:

O hominis inpudentem audaciam,

Plaut. Men. 5, 1, 13, and Ter. Heaut. 2, 3, 72, Phaedr. 3, 5, 9:

conpositis mendaciis Advenisti, audaciai columen,

shamelessness, impudence, Plaut. Am. 1, 1, 211:

Tantāne adfectum quemquam esse hominem audaciā!

Ter. Phorm. 5, 8, 84:

audacia non contrarium (fidentiae), sed appositum est ac propinquum et tamen vitium est,

Cic. Inv. 2, 54, 165:

animus paratus ad periculum, si suā cupiditate, non utilitate communi inpellitur, audaciae potius nomen habeat quam fortitudinis,

id. Off. 1, 19, 63:

incredibili importunitate et audaciā,

id. Verr. 2, 2, 30:

audaciā et impudentiā fretus,

id. Fl. 15; so id. Caecin. 1; id. Phil. 10, 5; 13, 13 fin.; id. Clu. 65; id. Inv. 1, 33 al.; Sall. C. 23, 2; 52, 11; 61, 1; id. J. 7, 5; 14, 11 al.; Liv. 28, 22; 44, 6 al.; Tac. A. 11, 26; id. H. 3, 66; 3, 73 al.; Suet. Vesp. 8; Curt. 6, 11; 8, 13; Vulg. Sap. 12, 17 et saep. —In plur. (abstr. for concr.), daring deeds, = audacter facta:

quantas audacias, quam incredibiles furores reperietis,

Cic. Sull. 27 fin.: audacias Cato pluraliter dixit, Paul. ex Fest. p. 27 Müll.; Cic. Verr. 2, 3, 89; id. Cat. 2, 5, 10; id. Att. 9, 7:

quam (formam vitae) postea celebrem miseriae temporum et audaciae temporum fecerunt,

Tac. A. 1, 74.—In a milder signif. freedom, boldness:

licentia vel potius audacia,

Cic. Lig. 8:

vitare audaciam in translationibus,

Suet. Gram. 10 fin.

dē-prĕcor, ātus, 1, v. dep. a.

To avert, ward off (from one's self or others) by earnest prayer; to deprecate; also to pray, to intercede for the averting of any evil, or to obtain pardon for any transgression (cf. Gell. 6, 16, 3).

In gen. (for syn. cf.: averto, averrunco, avoco, revoco —freq. and class.), constr. with the acc. (rei v. personae), the inf., the acc. and inf., ne, quominus, quin, and absol.

With acc. rei:

ullam ab sese calamitatem,

Cic. Verr. 2, 1, 60 fin.; cf.:

ut a me quandam prope justam patriae querimoniam detester ac deprecer,

id. Cat. 1, 11: quibus servitutem mea miseria deprecor? Enn. ap. Gell. 6, 16, 9; cf.:

ego meae cum vitae parcam, letum inimico deprecer?

id. ib. §

10: qui nullum genus supplicii deprecatus est neque recusavit,

Cic. Tusc. 2, 22, 52:

mortem,

Caes. B. G. 7, 40, 6; cf.:

non jam mortem neque aerumnas, tantummodo inimici imperium et cruciatus corporis deprecor,

Sall. J. 24, 10:

periculum,

Caes. B. C. 1, 5; Asin. Pollio ap. Cic. Fam. 10, 31, 3 (with refugere), Liv. 3, 58:

poenam,

id. 40, 15:

ignominiam,

id. 27, 20 fin.:

iram senatus,

id. 39, 35:

praecipiendi munus,

Quint. 2, 12, 12 et saep.—Of abstract subjects:

Claudii invidiam Gracchi caritas deprecabatur,

averted, Cic. Rep. 6, 2 (ap. Gell. 6, 16, 11; and Non. 290, 17).—

With acc. pers., usually in the sense of praying:

quem deprecarentur, cum omnes essent sordidati?

Cic. Sest. 12: in hoc te deprecor, ne, etc., Cael. ap. Cic. Fam. 8, 1:

Patres, ne festinarent decernere, etc.,

Liv. 34, 59:

senatum litteris deprecatus est, ne, etc.,

Suet. Caes. 29:

dispensatorem deprecati sumus, ut, etc.,

Petr. 30, 9:

deos mala (opp. bona rogare),

Sen. Q. N. 2, 33; cf.:

hoc superos, hoc te quoque deprecor,

Val. Fl. 8, 53:

numina versu,

Petr. 133, 2: Dominum, Vulg. [p. 552] Esth. 14, 3 et saep.—Less freq. in the sense of averting:

lecto te solum, lecto te deprecor uno,

Prop. 2, 34, 17 (3, 32, 7 M.).—

With inf.:

umbram accipere,

Stat. Th. 8, 116; Luc. 9, 213.—

With acc. and inf., to plead in excuse:

postquam errasse regem et Jugurthae scelere lapsum deprecati sunt,

Sall. J. 104, 4.—

With ne:

primum deprecor, ne me, etc.,

Cic. Fin. 2, 1:

unum petere ac deprecari... ne se armis despoliaret,

Caes. B. G. 2, 31, 4:

spem ne nostram fieri patiare caducam, deprecor,

Ov. H. 15 (16), 170; cf. no., b; so,

opp. to postulo ut,

Liv. 40, 15, 8.—And with the dat. of the person for whom one entreats: deprecari alicui ne vapulet, Plaut. As. grex 5.—

With quominus:

neque illum se deprecari, quominus pergat,

Liv. 3, 9, 10 (but non precarere is the true reading in Cic. Fin. 2, 24, 79 fin.).—So very rarely

with quin:

quin gravedinem ipsi ferat frigus,

Cat. 44, 18.—

With ut (rarely):

deprecatus esse dicitur, ut se tertium in amicitiam reciperent,

Lact. 5, 17, 23; cf.

supra,

Petr. 30, 9.—

Absol.:

pro amico, pro republica deprecari,

Cic. Sest. 12 fin.; cf. Suet. Claud. 21; id. Vit. 14:

arma deponat, roget, deprecetur,

Cic. Phil. 5, 1, 3; id. Or. 40, 138; Caes. B. G. 4, 7, 3; Quint. 5, 13, 2; *Verg. A. 12, 931 al.—

In relig. lang., to imprecate: diras devotiones in eum deprecata, Ap. M. 9, p. 227.—

Transf.:

quasi non totidem mox deprecor illi Assidue,

execrate, Cat. 92, 3 (dictum est quasi detestor vel exsecror vel depello vel abominor, Gell. 6, 16, 5).—

To pray for, intercede in behalf of (that which is in danger):

vitam alicujus ab aliquo,

Cic. Sull. 26; cf. vitam sibi, Auct. B. Afr. 89, 3;

paucos dies exsolvendo donativo deprecatum,

Tac. H. 1, 41:

quos senatus non ad pacem deprecandam, sed ad denuntiandum bellum miserat,

Cic. Fam. 12, 24. Also with personal objects:

a vobis deprecor custodem salutis meae,

Cic. Planc. 42, 102:

nullae sunt imagines, quae me a vobis deprecentur,

id. Agr. 2, 36 fin.:

te assiduae lacrimae C. Marcelli deprecantur,

id. Fam. 4, 7 fin. —Sometimes, by zeugma, deprecor is used in both senses, I. and II., with different objects: non mortem sed dilationem mortis deprecantur, Justin. 11, 9, 14; Gronov. ad loc.

► dēprĕcātus, in pass. signif.:

deprecatum bellum,

Just. 8, 5, 4: deprecato summo numine, Ap. M. 11, p. 270.

dē-prĕcor, ātus, 1, v. dep. a.

To avert, ward off (from one's self or others) by earnest prayer; to deprecate; also to pray, to intercede for the averting of any evil, or to obtain pardon for any transgression (cf. Gell. 6, 16, 3).

In gen. (for syn. cf.: averto, averrunco, avoco, revoco —freq. and class.), constr. with the acc. (rei v. personae), the inf., the acc. and inf., ne, quominus, quin, and absol.

With acc. rei:

ullam ab sese calamitatem,

Cic. Verr. 2, 1, 60 fin.; cf.:

ut a me quandam prope justam patriae querimoniam detester ac deprecer,

id. Cat. 1, 11: quibus servitutem mea miseria deprecor? Enn. ap. Gell. 6, 16, 9; cf.:

ego meae cum vitae parcam, letum inimico deprecer?

id. ib. §

10: qui nullum genus supplicii deprecatus est neque recusavit,

Cic. Tusc. 2, 22, 52:

mortem,

Caes. B. G. 7, 40, 6; cf.:

non jam mortem neque aerumnas, tantummodo inimici imperium et cruciatus corporis deprecor,

Sall. J. 24, 10:

periculum,

Caes. B. C. 1, 5; Asin. Pollio ap. Cic. Fam. 10, 31, 3 (with refugere), Liv. 3, 58:

poenam,

id. 40, 15:

ignominiam,

id. 27, 20 fin.:

iram senatus,

id. 39, 35:

praecipiendi munus,

Quint. 2, 12, 12 et saep.—Of abstract subjects:

Claudii invidiam Gracchi caritas deprecabatur,

averted, Cic. Rep. 6, 2 (ap. Gell. 6, 16, 11; and Non. 290, 17).—

With acc. pers., usually in the sense of praying:

quem deprecarentur, cum omnes essent sordidati?

Cic. Sest. 12: in hoc te deprecor, ne, etc., Cael. ap. Cic. Fam. 8, 1:

Patres, ne festinarent decernere, etc.,

Liv. 34, 59:

senatum litteris deprecatus est, ne, etc.,

Suet. Caes. 29:

dispensatorem deprecati sumus, ut, etc.,

Petr. 30, 9:

deos mala (opp. bona rogare),

Sen. Q. N. 2, 33; cf.:

hoc superos, hoc te quoque deprecor,

Val. Fl. 8, 53:

numina versu,

Petr. 133, 2: Dominum, Vulg. [p. 552] Esth. 14, 3 et saep.—Less freq. in the sense of averting:

lecto te solum, lecto te deprecor uno,

Prop. 2, 34, 17 (3, 32, 7 M.).—

With inf.:

umbram accipere,

Stat. Th. 8, 116; Luc. 9, 213.—

With acc. and inf., to plead in excuse:

postquam errasse regem et Jugurthae scelere lapsum deprecati sunt,

Sall. J. 104, 4.—

With ne:

primum deprecor, ne me, etc.,

Cic. Fin. 2, 1:

unum petere ac deprecari... ne se armis despoliaret,

Caes. B. G. 2, 31, 4:

spem ne nostram fieri patiare caducam, deprecor,

Ov. H. 15 (16), 170; cf. no., b; so,

opp. to postulo ut,

Liv. 40, 15, 8.—And with the dat. of the person for whom one entreats: deprecari alicui ne vapulet, Plaut. As. grex 5.—

With quominus:

neque illum se deprecari, quominus pergat,

Liv. 3, 9, 10 (but non precarere is the true reading in Cic. Fin. 2, 24, 79 fin.).—So very rarely

with quin:

quin gravedinem ipsi ferat frigus,

Cat. 44, 18.—

With ut (rarely):

deprecatus esse dicitur, ut se tertium in amicitiam reciperent,

Lact. 5, 17, 23; cf.

supra,

Petr. 30, 9.—

Absol.:

pro amico, pro republica deprecari,

Cic. Sest. 12 fin.; cf. Suet. Claud. 21; id. Vit. 14:

arma deponat, roget, deprecetur,

Cic. Phil. 5, 1, 3; id. Or. 40, 138; Caes. B. G. 4, 7, 3; Quint. 5, 13, 2; *Verg. A. 12, 931 al.—

In relig. lang., to imprecate: diras devotiones in eum deprecata, Ap. M. 9, p. 227.—

Transf.:

quasi non totidem mox deprecor illi Assidue,

execrate, Cat. 92, 3 (dictum est quasi detestor vel exsecror vel depello vel abominor, Gell. 6, 16, 5).—

To pray for, intercede in behalf of (that which is in danger):

vitam alicujus ab aliquo,

Cic. Sull. 26; cf. vitam sibi, Auct. B. Afr. 89, 3;

paucos dies exsolvendo donativo deprecatum,

Tac. H. 1, 41:

quos senatus non ad pacem deprecandam, sed ad denuntiandum bellum miserat,

Cic. Fam. 12, 24. Also with personal objects:

a vobis deprecor custodem salutis meae,

Cic. Planc. 42, 102:

nullae sunt imagines, quae me a vobis deprecentur,

id. Agr. 2, 36 fin.:

te assiduae lacrimae C. Marcelli deprecantur,

id. Fam. 4, 7 fin. —Sometimes, by zeugma, deprecor is used in both senses, I. and II., with different objects: non mortem sed dilationem mortis deprecantur, Justin. 11, 9, 14; Gronov. ad loc.

► dēprĕcātus, in pass. signif.:

deprecatum bellum,

Just. 8, 5, 4: deprecato summo numine, Ap. M. 11, p. 270.

dŭbĭus, a, um, adj. [for duhibius, duohabeo, held as two or double, i. e. doubtful; cf. dubito, Corss. Ausspr. 2, 1027].

Moving in two directions alternately, vibrating to and fro, fluctuating (cf. ambiguus, anceps, incertus, perplexus, duplex).

Lit. (very rare):

ut vas non quit constare, nisi humor Destitit in dubio fluctu jactarier intus,

Lucr. 6, 556; cf.:

fluctibus dubiis volvi coeptum est mare,

Liv. 37, 16, 4.—Far more freq. and class.,

Trop., vacillating in mind, uncertain.

Wavering in opinion, doubting, doubtful, dubious, uncertain, = ambigens, haesitans, etc.:

sin est is homo, anni multi me dubiam dant,

Plaut. Ep. 4, 1, 17:

quae res est, quae cujusquam animum in hac causa dubium facere possit?

Cic. de Imp. Pomp. 10.— With an interrog. clause, A. and S. Gr. §

213 R. 4 (1.): temptat dubiam mentem rationis egestas, ecquae nam fuerit mundi genitalis origo,

Lucr. 5, 1211; cf.:

equites procul visi ab dubiis, quinam essent,

Liv. 4, 40:

dubius sum, quid faciam,

Hor. S. 1, 9, 40:

dubius, unde rumperet silentium,

id. Epod. 5, 85:

spemque metumque inter dubii, seu vivere credant, Sive extrema pati,

Verg. A. 1, 218; cf. Liv. 1, 42:

Philippus non dubius, quin, etc.,

id. 31, 42:

haud dubius quin,

id. 42, 14; Curt. 5, 12.—With acc. and inf.:

dictator minime dubius, bellum cum his populis Patres jussuros,

Liv. 6, 14; so,

haud dubius,

id. 31, 24; Curt. 9, 7:

nec sum animi dubius, verbis ea vincere magnum Quam sit,

well aware how hard it is, Verg. G. 3, 289; so,

dubius with the genitives animi, Auct. B. Alex. 56, 2: mentis,

Ov. F. 6, 572:

consilii,

Just. 2, 13:

sententiae,

Liv. 33, 25 Drak.:

salutis,

Ov. M. 15, 438:

vitae,

id. Tr. 3, 3, 25:

fati,

Luc. 7, 611 al.; cf. Zumpt, Gr. § 437; A. and S. Gr. § 213 R. 1 ( a.).—

Wavering in resolution, irresolute, undecided (very rare):

dubio atque haesitante Jugurtha incolumes transeunt,

Sall. J. 107, 6; cf.

hostes (opp. firmi),

id. ib. 51 fin.:

nutantes ac dubiae civitates,

Suet. Caes. 4 fin.:

quid faciat dubius,

Ov. M. 8, 441.— Poet. transf.:

cuspis,

Sil. 4, 188.—

Pass., that is doubted of, uncertain, doubtful, dubious, undetermined (so most freq. in all periods and kinds of composition):

videsne igitur, quae dubia sint, ea sumi pro certis atque concessis?

Cic. Div. 2, 51, 106; cf. id. ib. 2, 50 fin.; id. Fin. 4, 24, 67; id. de Or. 1, 20, 92; id. Mur. 32, 68; Quint. 3, 4, 8; 7, 8, 6:

nihil aegrius est quam res secernere apertas Ab dubiis,

Lucr. 4, 468 (cf. verba, vague language, opp. aperta, Quint. 7, 2, 48):

jus, opp. certum,

id. 12, 3, 6;

opp. confessum,

id. 7, 7, 7:

in regno, ubi ne obscura quidem est aut dubia servitus,

Cic. Rep. 1, 31:

dubium vel anceps genus causarum,

Quint. 4, 1, 40; cf. id. 9, 2, 69: dubii variique casus, Auct. ap. Cic. Clu. 21, 58:

et incerta societas,

Suet. Aug. 17 et saep.:

quia sciebam dubiam esse fortunam scenicam, Ter. Hec. prol. alt. 8: salus (opp. aperta pernicies),

Cic. N. D. 3, 27, 69:

spes pacis,

id. Att. 8, 13:

victoria,

Caes. B. G. 7, 80, 6; cf.:

victoria, praeda, laus,

Sall. J. 85, 48:

Marte,

Vell. 2, 55, 3:

spes armorum,

id. 2, 71:

discrimen pugnae,

indecisive, Sil. 5, 519:

proelia,

Tac. G. 6:

auctor,

unknown, Ov. M. 12, 61 et saep.:

an auspicia repetenda, ne quid dubiis diis agerem?

i. e. unassured of their favor, Liv. 8, 32:

dubii socii suspensaeque ex fortuna fidei (opp. fideles socii and certi hostes),

id. 44, 18; cf. Caes. B. C. 1, 3, 5:

Hispaniae,

Tac. A. 3, 44; cf.:

gens dubiae ad id voluntatis,

Liv. 9, 15:

lux,

i. e. morning twilight, dawn, Ov. M. 11, 596:

sidera,

Juv. 5, 22; cf.

nox,

evening twilight, Ov. M. 4, 401:

caelum,

i. e. over cast, Verg. G. 1, 252:

fulgor solis,

Sen. Herc. Fur. 670; cf.:

et quasi languidus dies,

Plin. Ep. 6, 20, 6:

dubiāque tegens lanugine malas,

i. e. between down and a beard, Ov. M. 9, 398; 13, 754; cf.:

dubia lanuginis umbra, Claud. Epith. Pall. et Cel. 42: vina,

not sure to ripen, Plin. 18, 31, 74, § 319:

consilia,

wavering, Tac. Agr. 18 et saep.:

hunc annum sequitur annus haud dubiis consulibus (shortly thereafter the contrary: Papirius Semproniusque, quorum de consulatu dubitabatur),

Liv. 4, 8; so,

haud dubius praetor,

id. 39, 39 fin.:

haud dubii hostes,

open enemies, id. 37, 49:

haud dubii Galli (opp. degeneres, mixti, Gallograeci vere),

id. 38, 17: cena dubia, see below, II.—

In the neutr. absol.

(Non, haud) dubium est, it is ( not, not at all) doubtful, uncertain, undecided. (aa) Absol.:

si quid erit dubium,

Plaut. Ep. 5, 1, 40:

haud dubium id quidem est,

id. Poen. 3, 4, 27; Ter. And. 2, 3, 25; cf.

in the interrog.: o! dubiumne id est?

Ter. Eun. 1, 2, 49; id. Heaut. 3, 3, 46; id. Phorm. 5, 2, 9; and with the dat.:

an dubium id tibi est?

Ter. Heaut. 5, 1, 38; Cic. Fam. 4, 15.—(bb) With de:

de Pompeii exitu mihi dubium numquam fuit,

Cic. Att. 11, 6, 5; so,

de eorum jure,

id. de Or. 1, 57:

de re,

Quint. 7, 3, 4; cf. id. 7, 6, 3.—(ng) With an interrog. clause:

illud dubium (est), ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam fieri possit accessio,

Cic. Fin. 4, 24, 67; cf. Quint. 7, 9, 12:

hoc ergo, credo, dubium est, uter nostrum sit verecundior,

Cic. Ac. 2, 41, 126:

hoc enim dubium est, utrum... an,

Quint. 6, 3, 83:

Ambiorix copias suas judicione non conduxerit... an tempore exclusus, dubium est,

Caes. B. G. 6, 31, 1:

an dubium vobis fuit inesse vis aliqua videretur necne?

Cic. Caecin. 11, 31 et saep.—Since the Aug. per. freq. dubium, absol. and adv.:

codicilli, dubium ad quem scripti,

Quint. 7, 2, 52:

quo postquam dubium pius an sceleratus, Orestes venerat,

Ov. Tr. 4, 4, 69; Suet. Caes. 58; id. Aug. 28; id. Tib. 10; Flor. 1, 1, 12; 2, 14, 3:

Erechtheus, Justitiā dubium validisne potentior armis,

Ov. M. 6, 678; cf. id. Pont. 3, 1, 17:

neque multo post exstincto Maximo, dubium an quaesita morte,

Tac. A. 1, 5; Flor. 1, 1, 8; 4, 2, 91 al.—(dd) Non dubium est quin uxorem nolit filius, Ter. And. 1, 2, 1; id. Eun. 5, 6, 27; Cic. de Or. 2, 8, 32; id. Att. 13, 45; Quint. 11, 2, 10 et saep.:

haud dubium est, quin,

Ter. And. 2, 3, 17; 3, 2, 50; id. Ad. 5, 9, 19;

and interrog.,

Quint. 3, 2, 1; 10, 1, 5. —(ee) With acc. and inf.:

periisso me una haud dubium est,

Ter. Hec. 3, 1, 46; so Liv. 38, 6; Suet. Caes. 52 fin.; cf.

interrog.: an dubium tibi est, eam esse hanc?

Plaut. Mil. 2, 5, 9.—Ellipt.:

si exploratum tibi sit posse te, etc., non esse cunctandum: si dubium sit, non esse conandum,

Cic. Fam. 1, 7, 5.—

Dubium habere, to regard as uncertain, to doubt:

an tu dubium habebis, etiam sancte quom jurem tibi?

Plaut. Capt. 4, 2, 112:

an dubium habetis, num obficere quid vobis possit? etc.,

Sall. H. Fragm. III. 61, 8 Dietsch; cf.:

haec habere dubia, neque, etc.,

Cic. Ac. 2, 9 fin. —

In dubium:

in dubium vocare,

to call in question, Cic. de Or. 2, 34; cf.: illud me dixisse nemo vocabit in dubium, Asin. Pollio ap. Cic. Fam. 10, 31, 5. Vid. also under 3. b.:

venire in dubium,

Cic. Quint. 2; id. ib. 21, 67; Liv. 3, 13; cf.:

alii non veniunt in dubium de voluntate,

i. e. there is no doubt what their wish is, Cic. Att. 11, 15, 2. Vid. also under 3. b.—

In dubio, in doubt, in question, undetermined:

dum in dubio est animus,

Ter. And. 1, 5, 31; cf. Luc. 7, 247:

in dubioque fuere utrorum ad regna cadendum esset, etc.,

Lucr. 3, 836; cf. id. 1085; Quint. 7, 9, 9:

aestate potius quam hieme dandum, non est in dubio,

Plin. 25, 5, 24, § 59 et saep.:

ut in dubio poneret, utrum... an, etc.,

Liv. 34, 5. Vid. also 3. b.—

Sine dubio, without doubt, doubtless, indisputably, certainly (very freq.; in Cic. more than twenty times; not in Caes. and Sall.): Th. Numquid dubitas quin? etc. Gn. Sine dubio, opinor, Ter. Eun. 5, 9, 14; Cic. Verr. 2, 1, 2; 47; id. Cat. 2, 1; id. Balb. 24, 55; id. Tusc. 2, 7, 18; id. Off. 1, 29, 102; id. N. D. 1, 9, 23; id. Att. 1, 19, 2 et saep. Vid. the passages in Stuerenb. Cic. Off. p. 134 sq. Sometimes, esp. in Quint., with adversative particles: sed, verum, at, etc., no doubt, doubtless... but, yet, etc.: cum te togatis omnibus sine dubio anteferret... sed, etc.. Cic. N. D. 1, 21, 58; so with sed, id. de Or, 3, 57; Quint. 1, 6, 38; 5, 10, 53; 6, 3, 64;

with sed tamen,

id. 12, 6, 7;

with tamen,

id. 3, 8, 21; 5, 7, 28; 6, 4, 12;

with verum,

id. 8 prooem. § 33;

with at,

id. 8, 3, 67;

with autem,

id. 1, 6, 12 Spald.—

Procul dubio, beyond question, undoubtedly (very rare), Lucr. 3, 638; Liv. 39, 40 fin.; Plin. 18, 21, 50, § 187; and:

dubio procul,

Lucr. 1, 812; 2, 261.—

Meton., like anceps (4), doubtful, dubious, i. e. precarious, dangerous, critical, difficult (freq. but mostly poet.):

res dubias, egenas, inopiosas consili,

critical condition, Plaut. Poen. 1, 1, 2; so,

res,

id. Capt. 2, 3, 46; id. Most. 5, 1, 1; Sall. C. 10, 2; 39, 3; id. J. 14, 5; Liv. 2, 50 fin.; Tac. A. 2, 62; Verg. A. 6, 196; 11, 445 al.; cf.

pericla (with advorsae res),

Lucr. 3, 55; 1076:

tempora (opp. secunda),

Hor. C. 4, 9, 36:

mons erat ascensu dubius,

Prop. 4, 4, 83; cf.:

quae (loca) dubia nisu videbantur,

Sall. J. 94, 2.—

In the neutr. absol. (i. q. discrimen, II. B. 2, and periculum):

mea quidem hercle certe in dubio vita est,

is in danger, Ter. And. 2, 2, 10 Ruhnk.; Sall. C. 52, 6; cf. Ov. Am. 2, 13, 2:

sese suas exercitusque fortunas in dubium non devocaturum,

Caes. B. G. 6, 7, 6; cf. Cic. Caecin. 27, 76:

tua fama et gnatae vita in dubium veniet,

Ter. Ad. 3, 2, 42; cf. id. ib. 2, 2, 35; Ov. H. 16, 138 Loers.— Plur. as subst.:

hinc Italae gentes in dubiis responsa petunt,

Verg. A. 7, 86:

mens dubiis percussa pavet,

Luc. 6, 596.

For the syn. varius, manifold, various (only in the foll. passages): o multimodis variūm et dubiūm et prosperūm copem diem, Pac. ap. Non. 84, 23 (Trag. Rel. p. 115, ed. Rib.). And so prob. is to be explained dubia cena, a multifarious, richly provided supper, Ter. Ph. 2, 2, 28 (for the subjoined explanation of Terence: ubi tu dubites, quid sumas potissimum, is only outwardly adapted to the meaning of dubius); so,

dubia cena,

Hor. S. 2, 2, 77; and:

fercula dubiae cenae,

Aus. Mos. 102; Hier. Ep. 22, no. 16.—Hence, adv., in two forms.

dŭbĭe (acc. to I. B. 1.), doubtfully, dubiously (not in Plaut., Ter., or Caes.):

potest accidere, ut aliquod signum dubie datum pro certo sit acceptum,

Cic. Div. 1, 55.—Esp. freq. (particularly since the Aug. per.) with negatives: haud (rarely non) dubie, undoubtedly, indisputably, positively, certainly:

etsi non dubie mihi nuntiabatur Parthos transisse Euphratem, tamen, etc.,

Cic. Fam. 15, 1 (nowhere else as an adv. in Cic.):

non dubie,

Quint. 7, 2, 6; 9, 4, 67; Front. Strat. 2, 3, 16; and with sed (cf. dubius, I. B. 2. b. e), Quint. 11, 2, 1; so,

too, nec dubie,

Liv. 2, 23 fin.; Quint. 2, 14, 2;

and with verum,

id. 3, 4, 1;

with sed,

Tac. A. 4, 19 fin.: haud dubie jam victor, [p. 615] Sall. J. 102, 1 (cf. on the contrary in Cic.: sine ulla dubitatione hostis, Phil. 14, 4, 10; cf. Liv. 3, 38; Cic. Cat. 4, 3, 5); so,

haud dubie,

Liv. 1, 9; 13; 3, 24; 38; 53; 4, 2; 23; 5, 10 fin.; 33 fin.; 49 fin. et saep. (about 70 times; see the passages in Stuerenb. Cic. Off. p. 138); Quint. 10, 1, 85; Tac. A. 2, 43; 88; id. H. 1, 7; 46; 72; 3, 86; 4, 27 fin.; 80; id. G. 28; Suet. Caes. 55; id. Calig. 9; id. Galb. 2; Vulg. Lev. 13, 43.—

dubio = dubie, App. M. 9, 2.

dŭbĭus, a, um, adj. [for duhibius, duohabeo, held as two or double, i. e. doubtful; cf. dubito, Corss. Ausspr. 2, 1027].

Moving in two directions alternately, vibrating to and fro, fluctuating (cf. ambiguus, anceps, incertus, perplexus, duplex).

Lit. (very rare):

ut vas non quit constare, nisi humor Destitit in dubio fluctu jactarier intus,

Lucr. 6, 556; cf.:

fluctibus dubiis volvi coeptum est mare,

Liv. 37, 16, 4.—Far more freq. and class.,

Trop., vacillating in mind, uncertain.

Wavering in opinion, doubting, doubtful, dubious, uncertain, = ambigens, haesitans, etc.:

sin est is homo, anni multi me dubiam dant,

Plaut. Ep. 4, 1, 17:

quae res est, quae cujusquam animum in hac causa dubium facere possit?

Cic. de Imp. Pomp. 10.— With an interrog. clause, A. and S. Gr. §

213 R. 4 (1.): temptat dubiam mentem rationis egestas, ecquae nam fuerit mundi genitalis origo,

Lucr. 5, 1211; cf.:

equites procul visi ab dubiis, quinam essent,

Liv. 4, 40:

dubius sum, quid faciam,

Hor. S. 1, 9, 40:

dubius, unde rumperet silentium,

id. Epod. 5, 85:

spemque metumque inter dubii, seu vivere credant, Sive extrema pati,

Verg. A. 1, 218; cf. Liv. 1, 42:

Philippus non dubius, quin, etc.,

id. 31, 42:

haud dubius quin,

id. 42, 14; Curt. 5, 12.—With acc. and inf.:

dictator minime dubius, bellum cum his populis Patres jussuros,

Liv. 6, 14; so,

haud dubius,

id. 31, 24; Curt. 9, 7:

nec sum animi dubius, verbis ea vincere magnum Quam sit,

well aware how hard it is, Verg. G. 3, 289; so,

dubius with the genitives animi, Auct. B. Alex. 56, 2: mentis,

Ov. F. 6, 572:

consilii,

Just. 2, 13:

sententiae,

Liv. 33, 25 Drak.:

salutis,

Ov. M. 15, 438:

vitae,

id. Tr. 3, 3, 25:

fati,

Luc. 7, 611 al.; cf. Zumpt, Gr. § 437; A. and S. Gr. § 213 R. 1 ( a.).—

Wavering in resolution, irresolute, undecided (very rare):

dubio atque haesitante Jugurtha incolumes transeunt,

Sall. J. 107, 6; cf.

hostes (opp. firmi),

id. ib. 51 fin.:

nutantes ac dubiae civitates,

Suet. Caes. 4 fin.:

quid faciat dubius,

Ov. M. 8, 441.— Poet. transf.:

cuspis,

Sil. 4, 188.—

Pass., that is doubted of, uncertain, doubtful, dubious, undetermined (so most freq. in all periods and kinds of composition):

videsne igitur, quae dubia sint, ea sumi pro certis atque concessis?

Cic. Div. 2, 51, 106; cf. id. ib. 2, 50 fin.; id. Fin. 4, 24, 67; id. de Or. 1, 20, 92; id. Mur. 32, 68; Quint. 3, 4, 8; 7, 8, 6:

nihil aegrius est quam res secernere apertas Ab dubiis,

Lucr. 4, 468 (cf. verba, vague language, opp. aperta, Quint. 7, 2, 48):

jus, opp. certum,

id. 12, 3, 6;

opp. confessum,

id. 7, 7, 7:

in regno, ubi ne obscura quidem est aut dubia servitus,

Cic. Rep. 1, 31:

dubium vel anceps genus causarum,

Quint. 4, 1, 40; cf. id. 9, 2, 69: dubii variique casus, Auct. ap. Cic. Clu. 21, 58:

et incerta societas,

Suet. Aug. 17 et saep.:

quia sciebam dubiam esse fortunam scenicam, Ter. Hec. prol. alt. 8: salus (opp. aperta pernicies),

Cic. N. D. 3, 27, 69:

spes pacis,

id. Att. 8, 13:

victoria,

Caes. B. G. 7, 80, 6; cf.:

victoria, praeda, laus,

Sall. J. 85, 48:

Marte,

Vell. 2, 55, 3:

spes armorum,

id. 2, 71:

discrimen pugnae,

indecisive, Sil. 5, 519:

proelia,

Tac. G. 6:

auctor,

unknown, Ov. M. 12, 61 et saep.:

an auspicia repetenda, ne quid dubiis diis agerem?

i. e. unassured of their favor, Liv. 8, 32:

dubii socii suspensaeque ex fortuna fidei (opp. fideles socii and certi hostes),

id. 44, 18; cf. Caes. B. C. 1, 3, 5:

Hispaniae,

Tac. A. 3, 44; cf.:

gens dubiae ad id voluntatis,

Liv. 9, 15:

lux,

i. e. morning twilight, dawn, Ov. M. 11, 596:

sidera,

Juv. 5, 22; cf.

nox,

evening twilight, Ov. M. 4, 401:

caelum,

i. e. over cast, Verg. G. 1, 252:

fulgor solis,

Sen. Herc. Fur. 670; cf.:

et quasi languidus dies,

Plin. Ep. 6, 20, 6:

dubiāque tegens lanugine malas,

i. e. between down and a beard, Ov. M. 9, 398; 13, 754; cf.:

dubia lanuginis umbra, Claud. Epith. Pall. et Cel. 42: vina,

not sure to ripen, Plin. 18, 31, 74, § 319:

consilia,

wavering, Tac. Agr. 18 et saep.:

hunc annum sequitur annus haud dubiis consulibus (shortly thereafter the contrary: Papirius Semproniusque, quorum de consulatu dubitabatur),

Liv. 4, 8; so,

haud dubius praetor,

id. 39, 39 fin.:

haud dubii hostes,

open enemies, id. 37, 49:

haud dubii Galli (opp. degeneres, mixti, Gallograeci vere),

id. 38, 17: cena dubia, see below, II.—

In the neutr. absol.

(Non, haud) dubium est, it is ( not, not at all) doubtful, uncertain, undecided. (aa) Absol.:

si quid erit dubium,

Plaut. Ep. 5, 1, 40:

haud dubium id quidem est,

id. Poen. 3, 4, 27; Ter. And. 2, 3, 25; cf.

in the interrog.: o! dubiumne id est?

Ter. Eun. 1, 2, 49; id. Heaut. 3, 3, 46; id. Phorm. 5, 2, 9; and with the dat.:

an dubium id tibi est?

Ter. Heaut. 5, 1, 38; Cic. Fam. 4, 15.—(bb) With de:

de Pompeii exitu mihi dubium numquam fuit,

Cic. Att. 11, 6, 5; so,

de eorum jure,

id. de Or. 1, 57:

de re,

Quint. 7, 3, 4; cf. id. 7, 6, 3.—(ng) With an interrog. clause:

illud dubium (est), ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam fieri possit accessio,

Cic. Fin. 4, 24, 67; cf. Quint. 7, 9, 12:

hoc ergo, credo, dubium est, uter nostrum sit verecundior,

Cic. Ac. 2, 41, 126:

hoc enim dubium est, utrum... an,

Quint. 6, 3, 83:

Ambiorix copias suas judicione non conduxerit... an tempore exclusus, dubium est,

Caes. B. G. 6, 31, 1:

an dubium vobis fuit inesse vis aliqua videretur necne?

Cic. Caecin. 11, 31 et saep.—Since the Aug. per. freq. dubium, absol. and adv.:

codicilli, dubium ad quem scripti,

Quint. 7, 2, 52:

quo postquam dubium pius an sceleratus, Orestes venerat,

Ov. Tr. 4, 4, 69; Suet. Caes. 58; id. Aug. 28; id. Tib. 10; Flor. 1, 1, 12; 2, 14, 3:

Erechtheus, Justitiā dubium validisne potentior armis,

Ov. M. 6, 678; cf. id. Pont. 3, 1, 17:

neque multo post exstincto Maximo, dubium an quaesita morte,

Tac. A. 1, 5; Flor. 1, 1, 8; 4, 2, 91 al.—(dd) Non dubium est quin uxorem nolit filius, Ter. And. 1, 2, 1; id. Eun. 5, 6, 27; Cic. de Or. 2, 8, 32; id. Att. 13, 45; Quint. 11, 2, 10 et saep.:

haud dubium est, quin,

Ter. And. 2, 3, 17; 3, 2, 50; id. Ad. 5, 9, 19;

and interrog.,

Quint. 3, 2, 1; 10, 1, 5. —(ee) With acc. and inf.:

periisso me una haud dubium est,

Ter. Hec. 3, 1, 46; so Liv. 38, 6; Suet. Caes. 52 fin.; cf.

interrog.: an dubium tibi est, eam esse hanc?

Plaut. Mil. 2, 5, 9.—Ellipt.:

si exploratum tibi sit posse te, etc., non esse cunctandum: si dubium sit, non esse conandum,

Cic. Fam. 1, 7, 5.—

Dubium habere, to regard as uncertain, to doubt:

an tu dubium habebis, etiam sancte quom jurem tibi?

Plaut. Capt. 4, 2, 112:

an dubium habetis, num obficere quid vobis possit? etc.,

Sall. H. Fragm. III. 61, 8 Dietsch; cf.:

haec habere dubia, neque, etc.,

Cic. Ac. 2, 9 fin. —

In dubium:

in dubium vocare,

to call in question, Cic. de Or. 2, 34; cf.: illud me dixisse nemo vocabit in dubium, Asin. Pollio ap. Cic. Fam. 10, 31, 5. Vid. also under 3. b.:

venire in dubium,

Cic. Quint. 2; id. ib. 21, 67; Liv. 3, 13; cf.:

alii non veniunt in dubium de voluntate,

i. e. there is no doubt what their wish is, Cic. Att. 11, 15, 2. Vid. also under 3. b.—

In dubio, in doubt, in question, undetermined:

dum in dubio est animus,

Ter. And. 1, 5, 31; cf. Luc. 7, 247:

in dubioque fuere utrorum ad regna cadendum esset, etc.,

Lucr. 3, 836; cf. id. 1085; Quint. 7, 9, 9:

aestate potius quam hieme dandum, non est in dubio,

Plin. 25, 5, 24, § 59 et saep.:

ut in dubio poneret, utrum... an, etc.,

Liv. 34, 5. Vid. also 3. b.—

Sine dubio, without doubt, doubtless, indisputably, certainly (very freq.; in Cic. more than twenty times; not in Caes. and Sall.): Th. Numquid dubitas quin? etc. Gn. Sine dubio, opinor, Ter. Eun. 5, 9, 14; Cic. Verr. 2, 1, 2; 47; id. Cat. 2, 1; id. Balb. 24, 55; id. Tusc. 2, 7, 18; id. Off. 1, 29, 102; id. N. D. 1, 9, 23; id. Att. 1, 19, 2 et saep. Vid. the passages in Stuerenb. Cic. Off. p. 134 sq. Sometimes, esp. in Quint., with adversative particles: sed, verum, at, etc., no doubt, doubtless... but, yet, etc.: cum te togatis omnibus sine dubio anteferret... sed, etc.. Cic. N. D. 1, 21, 58; so with sed, id. de Or, 3, 57; Quint. 1, 6, 38; 5, 10, 53; 6, 3, 64;

with sed tamen,

id. 12, 6, 7;

with tamen,

id. 3, 8, 21; 5, 7, 28; 6, 4, 12;

with verum,

id. 8 prooem. § 33;

with at,

id. 8, 3, 67;

with autem,

id. 1, 6, 12 Spald.—

Procul dubio, beyond question, undoubtedly (very rare), Lucr. 3, 638; Liv. 39, 40 fin.; Plin. 18, 21, 50, § 187; and:

dubio procul,

Lucr. 1, 812; 2, 261.—

Meton., like anceps (4), doubtful, dubious, i. e. precarious, dangerous, critical, difficult (freq. but mostly poet.):

res dubias, egenas, inopiosas consili,

critical condition, Plaut. Poen. 1, 1, 2; so,

res,

id. Capt. 2, 3, 46; id. Most. 5, 1, 1; Sall. C. 10, 2; 39, 3; id. J. 14, 5; Liv. 2, 50 fin.; Tac. A. 2, 62; Verg. A. 6, 196; 11, 445 al.; cf.

pericla (with advorsae res),

Lucr. 3, 55; 1076:

tempora (opp. secunda),

Hor. C. 4, 9, 36:

mons erat ascensu dubius,

Prop. 4, 4, 83; cf.:

quae (loca) dubia nisu videbantur,

Sall. J. 94, 2.—

In the neutr. absol. (i. q. discrimen, II. B. 2, and periculum):

mea quidem hercle certe in dubio vita est,

is in danger, Ter. And. 2, 2, 10 Ruhnk.; Sall. C. 52, 6; cf. Ov. Am. 2, 13, 2:

sese suas exercitusque fortunas in dubium non devocaturum,

Caes. B. G. 6, 7, 6; cf. Cic. Caecin. 27, 76:

tua fama et gnatae vita in dubium veniet,

Ter. Ad. 3, 2, 42; cf. id. ib. 2, 2, 35; Ov. H. 16, 138 Loers.— Plur. as subst.:

hinc Italae gentes in dubiis responsa petunt,

Verg. A. 7, 86:

mens dubiis percussa pavet,

Luc. 6, 596.

For the syn. varius, manifold, various (only in the foll. passages): o multimodis variūm et dubiūm et prosperūm copem diem, Pac. ap. Non. 84, 23 (Trag. Rel. p. 115, ed. Rib.). And so prob. is to be explained dubia cena, a multifarious, richly provided supper, Ter. Ph. 2, 2, 28 (for the subjoined explanation of Terence: ubi tu dubites, quid sumas potissimum, is only outwardly adapted to the meaning of dubius); so,

dubia cena,

Hor. S. 2, 2, 77; and:

fercula dubiae cenae,

Aus. Mos. 102; Hier. Ep. 22, no. 16.—Hence, adv., in two forms.

dŭbĭe (acc. to I. B. 1.), doubtfully, dubiously (not in Plaut., Ter., or Caes.):

potest accidere, ut aliquod signum dubie datum pro certo sit acceptum,

Cic. Div. 1, 55.—Esp. freq. (particularly since the Aug. per.) with negatives: haud (rarely non) dubie, undoubtedly, indisputably, positively, certainly:

etsi non dubie mihi nuntiabatur Parthos transisse Euphratem, tamen, etc.,

Cic. Fam. 15, 1 (nowhere else as an adv. in Cic.):

non dubie,

Quint. 7, 2, 6; 9, 4, 67; Front. Strat. 2, 3, 16; and with sed (cf. dubius, I. B. 2. b. e), Quint. 11, 2, 1; so,

too, nec dubie,

Liv. 2, 23 fin.; Quint. 2, 14, 2;

and with verum,

id. 3, 4, 1;

with sed,

Tac. A. 4, 19 fin.: haud dubie jam victor, [p. 615] Sall. J. 102, 1 (cf. on the contrary in Cic.: sine ulla dubitatione hostis, Phil. 14, 4, 10; cf. Liv. 3, 38; Cic. Cat. 4, 3, 5); so,

haud dubie,

Liv. 1, 9; 13; 3, 24; 38; 53; 4, 2; 23; 5, 10 fin.; 33 fin.; 49 fin. et saep. (about 70 times; see the passages in Stuerenb. Cic. Off. p. 138); Quint. 10, 1, 85; Tac. A. 2, 43; 88; id. H. 1, 7; 46; 72; 3, 86; 4, 27 fin.; 80; id. G. 28; Suet. Caes. 55; id. Calig. 9; id. Galb. 2; Vulg. Lev. 13, 43.—

dubio = dubie, App. M. 9, 2.

dŭbĭus, a, um, adj. [for duhibius, duohabeo, held as two or double, i. e. doubtful; cf. dubito, Corss. Ausspr. 2, 1027].

Moving in two directions alternately, vibrating to and fro, fluctuating (cf. ambiguus, anceps, incertus, perplexus, duplex).

Lit. (very rare):

ut vas non quit constare, nisi humor Destitit in dubio fluctu jactarier intus,

Lucr. 6, 556; cf.:

fluctibus dubiis volvi coeptum est mare,

Liv. 37, 16, 4.—Far more freq. and class.,

Trop., vacillating in mind, uncertain.

Wavering in opinion, doubting, doubtful, dubious, uncertain, = ambigens, haesitans, etc.:

sin est is homo, anni multi me dubiam dant,

Plaut. Ep. 4, 1, 17:

quae res est, quae cujusquam animum in hac causa dubium facere possit?

Cic. de Imp. Pomp. 10.— With an interrog. clause, A. and S. Gr. §

213 R. 4 (1.): temptat dubiam mentem rationis egestas, ecquae nam fuerit mundi genitalis origo,

Lucr. 5, 1211; cf.:

equites procul visi ab dubiis, quinam essent,

Liv. 4, 40:

dubius sum, quid faciam,

Hor. S. 1, 9, 40:

dubius, unde rumperet silentium,

id. Epod. 5, 85:

spemque metumque inter dubii, seu vivere credant, Sive extrema pati,

Verg. A. 1, 218; cf. Liv. 1, 42:

Philippus non dubius, quin, etc.,

id. 31, 42:

haud dubius quin,

id. 42, 14; Curt. 5, 12.—With acc. and inf.:

dictator minime dubius, bellum cum his populis Patres jussuros,

Liv. 6, 14; so,

haud dubius,

id. 31, 24; Curt. 9, 7:

nec sum animi dubius, verbis ea vincere magnum Quam sit,

well aware how hard it is, Verg. G. 3, 289; so,

dubius with the genitives animi, Auct. B. Alex. 56, 2: mentis,

Ov. F. 6, 572:

consilii,

Just. 2, 13:

sententiae,

Liv. 33, 25 Drak.:

salutis,

Ov. M. 15, 438:

vitae,

id. Tr. 3, 3, 25:

fati,

Luc. 7, 611 al.; cf. Zumpt, Gr. § 437; A. and S. Gr. § 213 R. 1 ( a.).—

Wavering in resolution, irresolute, undecided (very rare):

dubio atque haesitante Jugurtha incolumes transeunt,

Sall. J. 107, 6; cf.

hostes (opp. firmi),

id. ib. 51 fin.:

nutantes ac dubiae civitates,

Suet. Caes. 4 fin.:

quid faciat dubius,

Ov. M. 8, 441.— Poet. transf.:

cuspis,

Sil. 4, 188.—

Pass., that is doubted of, uncertain, doubtful, dubious, undetermined (so most freq. in all periods and kinds of composition):

videsne igitur, quae dubia sint, ea sumi pro certis atque concessis?

Cic. Div. 2, 51, 106; cf. id. ib. 2, 50 fin.; id. Fin. 4, 24, 67; id. de Or. 1, 20, 92; id. Mur. 32, 68; Quint. 3, 4, 8; 7, 8, 6:

nihil aegrius est quam res secernere apertas Ab dubiis,

Lucr. 4, 468 (cf. verba, vague language, opp. aperta, Quint. 7, 2, 48):

jus, opp. certum,

id. 12, 3, 6;

opp. confessum,

id. 7, 7, 7:

in regno, ubi ne obscura quidem est aut dubia servitus,

Cic. Rep. 1, 31:

dubium vel anceps genus causarum,

Quint. 4, 1, 40; cf. id. 9, 2, 69: dubii variique casus, Auct. ap. Cic. Clu. 21, 58:

et incerta societas,

Suet. Aug. 17 et saep.:

quia sciebam dubiam esse fortunam scenicam, Ter. Hec. prol. alt. 8: salus (opp. aperta pernicies),

Cic. N. D. 3, 27, 69:

spes pacis,

id. Att. 8, 13:

victoria,

Caes. B. G. 7, 80, 6; cf.:

victoria, praeda, laus,

Sall. J. 85, 48:

Marte,

Vell. 2, 55, 3:

spes armorum,

id. 2, 71:

discrimen pugnae,

indecisive, Sil. 5, 519:

proelia,

Tac. G. 6:

auctor,

unknown, Ov. M. 12, 61 et saep.:

an auspicia repetenda, ne quid dubiis diis agerem?

i. e. unassured of their favor, Liv. 8, 32:

dubii socii suspensaeque ex fortuna fidei (opp. fideles socii and certi hostes),

id. 44, 18; cf. Caes. B. C. 1, 3, 5:

Hispaniae,

Tac. A. 3, 44; cf.:

gens dubiae ad id voluntatis,

Liv. 9, 15:

lux,

i. e. morning twilight, dawn, Ov. M. 11, 596:

sidera,

Juv. 5, 22; cf.

nox,

evening twilight, Ov. M. 4, 401:

caelum,

i. e. over cast, Verg. G. 1, 252:

fulgor solis,

Sen. Herc. Fur. 670; cf.:

et quasi languidus dies,

Plin. Ep. 6, 20, 6:

dubiāque tegens lanugine malas,

i. e. between down and a beard, Ov. M. 9, 398; 13, 754; cf.:

dubia lanuginis umbra, Claud. Epith. Pall. et Cel. 42: vina,

not sure to ripen, Plin. 18, 31, 74, § 319:

consilia,

wavering, Tac. Agr. 18 et saep.:

hunc annum sequitur annus haud dubiis consulibus (shortly thereafter the contrary: Papirius Semproniusque, quorum de consulatu dubitabatur),

Liv. 4, 8; so,

haud dubius praetor,

id. 39, 39 fin.:

haud dubii hostes,

open enemies, id. 37, 49:

haud dubii Galli (opp. degeneres, mixti, Gallograeci vere),

id. 38, 17: cena dubia, see below, II.—

In the neutr. absol.

(Non, haud) dubium est, it is ( not, not at all) doubtful, uncertain, undecided. (aa) Absol.:

si quid erit dubium,

Plaut. Ep. 5, 1, 40:

haud dubium id quidem est,

id. Poen. 3, 4, 27; Ter. And. 2, 3, 25; cf.

in the interrog.: o! dubiumne id est?

Ter. Eun. 1, 2, 49; id. Heaut. 3, 3, 46; id. Phorm. 5, 2, 9; and with the dat.:

an dubium id tibi est?

Ter. Heaut. 5, 1, 38; Cic. Fam. 4, 15.—(bb) With de:

de Pompeii exitu mihi dubium numquam fuit,

Cic. Att. 11, 6, 5; so,

de eorum jure,

id. de Or. 1, 57:

de re,

Quint. 7, 3, 4; cf. id. 7, 6, 3.—(ng) With an interrog. clause:

illud dubium (est), ad id, quod summum bonum dicitis, ecquaenam fieri possit accessio,

Cic. Fin. 4, 24, 67; cf. Quint. 7, 9, 12:

hoc ergo, credo, dubium est, uter nostrum sit verecundior,

Cic. Ac. 2, 41, 126:

hoc enim dubium est, utrum... an,

Quint. 6, 3, 83:

Ambiorix copias suas judicione non conduxerit... an tempore exclusus, dubium est,

Caes. B. G. 6, 31, 1:

an dubium vobis fuit inesse vis aliqua videretur necne?

Cic. Caecin. 11, 31 et saep.—Since the Aug. per. freq. dubium, absol. and adv.:

codicilli, dubium ad quem scripti,

Quint. 7, 2, 52:

quo postquam dubium pius an sceleratus, Orestes venerat,

Ov. Tr. 4, 4, 69; Suet. Caes. 58; id. Aug. 28; id. Tib. 10; Flor. 1, 1, 12; 2, 14, 3:

Erechtheus, Justitiā dubium validisne potentior armis,

Ov. M. 6, 678; cf. id. Pont. 3, 1, 17:

neque multo post exstincto Maximo, dubium an quaesita morte,

Tac. A. 1, 5; Flor. 1, 1, 8; 4, 2, 91 al.—(dd) Non dubium est quin uxorem nolit filius, Ter. And. 1, 2, 1; id. Eun. 5, 6, 27; Cic. de Or. 2, 8, 32; id. Att. 13, 45; Quint. 11, 2, 10 et saep.:

haud dubium est, quin,

Ter. And. 2, 3, 17; 3, 2, 50; id. Ad. 5, 9, 19;

and interrog.,

Quint. 3, 2, 1; 10, 1, 5. —(ee) With acc. and inf.:

periisso me una haud dubium est,

Ter. Hec. 3, 1, 46; so Liv. 38, 6; Suet. Caes. 52 fin.; cf.

interrog.: an dubium tibi est, eam esse hanc?

Plaut. Mil. 2, 5, 9.—Ellipt.:

si exploratum tibi sit posse te, etc., non esse cunctandum: si dubium sit, non esse conandum,

Cic. Fam. 1, 7, 5.—

Dubium habere, to regard as uncertain, to doubt:

an tu dubium habebis, etiam sancte quom jurem tibi?

Plaut. Capt. 4, 2, 112:

an dubium habetis, num obficere quid vobis possit? etc.,

Sall. H. Fragm. III. 61, 8 Dietsch; cf.:

haec habere dubia, neque, etc.,

Cic. Ac. 2, 9 fin. —

In dubium:

in dubium vocare,

to call in question, Cic. de Or. 2, 34; cf.: illud me dixisse nemo vocabit in dubium, Asin. Pollio ap. Cic. Fam. 10, 31, 5. Vid. also under 3. b.:

venire in dubium,

Cic. Quint. 2; id. ib. 21, 67; Liv. 3, 13; cf.:

alii non veniunt in dubium de voluntate,

i. e. there is no doubt what their wish is, Cic. Att. 11, 15, 2. Vid. also under 3. b.—

In dubio, in doubt, in question, undetermined:

dum in dubio est animus,

Ter. And. 1, 5, 31; cf. Luc. 7, 247:

in dubioque fuere utrorum ad regna cadendum esset, etc.,

Lucr. 3, 836; cf. id. 1085; Quint. 7, 9, 9:

aestate potius quam hieme dandum, non est in dubio,

Plin. 25, 5, 24, § 59 et saep.:

ut in dubio poneret, utrum... an, etc.,

Liv. 34, 5. Vid. also 3. b.—

Sine dubio, without doubt, doubtless, indisputably, certainly (very freq.; in Cic. more than twenty times; not in Caes. and Sall.): Th. Numquid dubitas quin? etc. Gn. Sine dubio, opinor, Ter. Eun. 5, 9, 14; Cic. Verr. 2, 1, 2; 47; id. Cat. 2, 1; id. Balb. 24, 55; id. Tusc. 2, 7, 18; id. Off. 1, 29, 102; id. N. D. 1, 9, 23; id. Att. 1, 19, 2 et saep. Vid. the passages in Stuerenb. Cic. Off. p. 134 sq. Sometimes, esp. in Quint., with adversative particles: sed, verum, at, etc., no doubt, doubtless... but, yet, etc.: cum te togatis omnibus sine dubio anteferret... sed, etc.. Cic. N. D. 1, 21, 58; so with sed, id. de Or, 3, 57; Quint. 1, 6, 38; 5, 10, 53; 6, 3, 64;

with sed tamen,

id. 12, 6, 7;

with tamen,

id. 3, 8, 21; 5, 7, 28; 6, 4, 12;

with verum,

id. 8 prooem. § 33;

with at,

id. 8, 3, 67;

with autem,

id. 1, 6, 12 Spald.—

Procul dubio, beyond question, undoubtedly (very rare), Lucr. 3, 638; Liv. 39, 40 fin.; Plin. 18, 21, 50, § 187; and:

dubio procul,

Lucr. 1, 812; 2, 261.—

Meton., like anceps (4), doubtful, dubious, i. e. precarious, dangerous, critical, difficult (freq. but mostly poet.):

res dubias, egenas, inopiosas consili,

critical condition, Plaut. Poen. 1, 1, 2; so,

res,

id. Capt. 2, 3, 46; id. Most. 5, 1, 1; Sall. C. 10, 2; 39, 3; id. J. 14, 5; Liv. 2, 50 fin.; Tac. A. 2, 62; Verg. A. 6, 196; 11, 445 al.; cf.

pericla (with advorsae res),

Lucr. 3, 55; 1076:

tempora (opp. secunda),

Hor. C. 4, 9, 36:

mons erat ascensu dubius,

Prop. 4, 4, 83; cf.:

quae (loca) dubia nisu videbantur,

Sall. J. 94, 2.—

In the neutr. absol. (i. q. discrimen, II. B. 2, and periculum):

mea quidem hercle certe in dubio vita est,

is in danger, Ter. And. 2, 2, 10 Ruhnk.; Sall. C. 52, 6; cf. Ov. Am. 2, 13, 2:

sese suas exercitusque fortunas in dubium non devocaturum,

Caes. B. G. 6, 7, 6; cf. Cic. Caecin. 27, 76:

tua fama et gnatae vita in dubium veniet,

Ter. Ad. 3, 2, 42; cf. id. ib. 2, 2, 35; Ov. H. 16, 138 Loers.— Plur. as subst.:

hinc Italae gentes in dubiis responsa petunt,

Verg. A. 7, 86:

mens dubiis percussa pavet,

Luc. 6, 596.

For the syn. varius, manifold, various (only in the foll. passages): o multimodis variūm et dubiūm et prosperūm copem diem, Pac. ap. Non. 84, 23 (Trag. Rel. p. 115, ed. Rib.). And so prob. is to be explained dubia cena, a multifarious, richly provided supper, Ter. Ph. 2, 2, 28 (for the subjoined explanation of Terence: ubi tu dubites, quid sumas potissimum, is only outwardly adapted to the meaning of dubius); so,

dubia cena,

Hor. S. 2, 2, 77; and:

fercula dubiae cenae,

Aus. Mos. 102; Hier. Ep. 22, no. 16.—Hence, adv., in two forms.

dŭbĭe (acc. to I. B. 1.), doubtfully, dubiously (not in Plaut., Ter., or Caes.):

potest accidere, ut aliquod signum dubie datum pro certo sit acceptum,

Cic. Div. 1, 55.—Esp. freq. (particularly since the Aug. per.) with negatives: haud (rarely non) dubie, undoubtedly, indisputably, positively, certainly:

etsi non dubie mihi nuntiabatur Parthos transisse Euphratem, tamen, etc.,

Cic. Fam. 15, 1 (nowhere else as an adv. in Cic.):

non dubie,

Quint. 7, 2, 6; 9, 4, 67; Front. Strat. 2, 3, 16; and with sed (cf. dubius, I. B. 2. b. e), Quint. 11, 2, 1; so,

too, nec dubie,

Liv. 2, 23 fin.; Quint. 2, 14, 2;

and with verum,

id. 3, 4, 1;

with sed,

Tac. A. 4, 19 fin.: haud dubie jam victor, [p. 615] Sall. J. 102, 1 (cf. on the contrary in Cic.: sine ulla dubitatione hostis, Phil. 14, 4, 10; cf. Liv. 3, 38; Cic. Cat. 4, 3, 5); so,

haud dubie,

Liv. 1, 9; 13; 3, 24; 38; 53; 4, 2; 23; 5, 10 fin.; 33 fin.; 49 fin. et saep. (about 70 times; see the passages in Stuerenb. Cic. Off. p. 138); Quint. 10, 1, 85; Tac. A. 2, 43; 88; id. H. 1, 7; 46; 72; 3, 86; 4, 27 fin.; 80; id. G. 28; Suet. Caes. 55; id. Calig. 9; id. Galb. 2; Vulg. Lev. 13, 43.—

dubio = dubie, App. M. 9, 2.

sum, fui, esse (2d pers. es, but usu. es in Plaut and Ter; old forms, indic. pres. esum for sum, acc. to Varr. L. L. 9, § 100 Mull.: essis for es, Att. ap. Non. 200, 30, or Trag. Rel. p. 283 Rib.: simus for sumus, used by Augustus, acc. to Suet. Aug. 87; fut. escit for erit, XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 25:

esit, XII. Tab. ap. Fest. s. v. nec, p. 162 Mull.: escunt for erunt,

Cic. Leg. 2, 24, 60, 3, 3, 9; Lucr. 1, 619; perf. fuvimus for fuimus, Enn. ap. Cic. de Or. 3, 42, 168:

FVVEIT, C. I. L. 1, 1051: fuit,

Plaut. Capt. 3, 4, 23; id. Mil. 3, 1, 159:

fuerim,

id. ib. 4, 8, 54:

fuerit,

id. As. 4, 1, 37; subj. pres. siem, sies, siet, etc., very freq., esp. in Plaut.; e. g. siem, Am. prol. 57; Ter. And. 3, 4, 7:

sies,

Plaut. Am. 3, 2, 43; Ter. And. 2, 5, 13:

siet,

Plaut. Am. prol. 58; Ter. And. 1, 4, 7; Lucr. 3, 101:

sient,

Plaut. Am. 1, 1, 54; Ter. And. 2, 3, 16; cf. Cic. Or. 47, 157; also,

fuam, fuas, etc., regarded by G. Curtius, de Aorist. Lat. Rel. in Studien zur Gr. u. Lat. Gram. 1, 431 sqq., as an aorist: fuam,

Plaut. Bacch. 1, 2, 48; id. Mil. 2, 6, 112: fuas, Liv. Andron. ap. Non 111, 13; Plaut. Capt. 2, 3, 71; 2, 3, 83; id. Pers. 1, 1, 52; id. Trin. 2, 1, 32: fuat, Pac. ap. Non. 111, 8; Carm. ap. Liv. 25, 12; Plaut. Am. 3, 4, 2; id. Aul. 2, 2, 56; id. Capt. 2, 2, 10 et saep.; Ter. Hec. 4, 3, 4; Lucr. 4, 639; Verg. A. 10, 108:

fuant,

Plaut. Bacch. 4, 9, 110; id. Ep. 5, 1, 13; id. Ps. 4, 3, 12: fuvisset, Enn. ap. Gell. 12, 4, 4; part. pres. ens, used by Caesar, acc. to Prisc. p. 1140 P.; and by Sergius Flavius, acc. to Quint. 8, 3, 33; fut. inf. fore for futurum esse, very freq., and so always with partt.; cf. Madv. Gram. § 108; whence, subj. imperf. forem fores, etc., for essem; esp. in conditional sentences and in the histt., but very rare in Cic.; v. Neue, Formenl. 2, 597 sqq.), v. n. [root es; Sanscr. as-mi, and the Greek es-mi, whence eimi; perf. fui; root in Sanscr. bhu, to become; bhavas, condition; Gr. phuô, to beget; cf.: fetus, futuo, etc.], to be, as a verb substantive or a copula.

As a verb substantive, to be.

In gen.

Asserting existence, to be, exist, live:

definitionum duo sunt genera prima: unum earum rerum quae sunt: alterum earum quae intelleguntur. Esse ea dico, quae cerni tangive possunt, ut fundum, aedes, parietem, cetera. Non esse rursus ea dico, quae tangi demonstrarive non possunt, cerni tamen animo atque intellegi possunt, ut si usucapionem, si tutelam, etc.... definias,

Cic. Top. 5, 26 sq.:

si abest, nullus est,

Plaut. Bacch. 2, 2, 16:

nunc illut est, quom me fuisse quam esse nimio mavelim,

id. Capt. 3, 3, 1:

ita paene nulla sibi fuit Phronesium ( = paene mortuus est),

id. Truc. 1, 2, 95:

omne quod eloquimur sic, ut id aut esse dicamus aut non esse,

Cic. de Or. 2, 38, 157:

non statim, quod esse manifestum est, etiam quid sit apparet,

Quint. 3, 6, 81: est locus, Hesperiam quam mortales perhibebant, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 23 Vahl.):

flumen est Arar, quod, etc.,

Caes. B. G. 1, 12:

homo nequissimus omnium qui sunt, qui fuerunt, qui futuri sunt!

Cic. Fam. 11, 21, 1; cf. id. Q. Fr. 1, 1, 15, § 43:

si quos inter societas aut est aut fuit aut futura est,

id. Lael. 22, 83:

nec enim, dum ero, angar ulla re, cum omni vacem culpa: et, si non ero, sensu omnino carebo,

id. Fam. 6, 3, 4:

si modo futuri sumus, erit mihi res opportuna,

id. Att. 11, 4, 1:

si quando erit civitas, erit profecto nobis locus: sin autem non erit, etc.,

id. Fam. 2, 16, 6:

nolite arbitrari, me cum a vobis discessero, nusquam aut nullum fore,

id. Sen. 22, 79:

si erit ulla res publica... sin autem nulla erit,

id. Fam. 2, 16, 5:

fuimus Troes, fuit Ilium,

Verg. A. 2, 325:

sive erimus seu nos fata fuisse volunt,

Tib. 3, 5, 32: per quinquennia decem fuimus, Prud. Cath. praef. 2.—

Of events, to be, happen, occur, befall, take place:

illa (solis defectio) quae fuit regnante Romulo,

Cic. Rep. 1, 16, 25:

neque enim est periculum, ne, etc.,

id. ib. 1, 23, 37:

amabo, quid tibi est?

Ter. Heaut. 2, 4, 24:

quid se futurum esset,

Liv. 33, 27. —

Of location, to be present, to be at a place.

With adv., or other expressions of place:

cum non liceret quemquam Romae esse, qui, etc.,

Cic. Verr. 2, 2, 41, § 100:

cum Athenis decem ipsos dies fuissem,

id. Fam. 2, 8, 3; id. de Or. 2, 7, 27:

cum Africanus constituisset in hortis esse,

id. Rep. 1, 9, 14:

cum essemus in castris,

id. ib. 1, 15:

nonne mavis sine periculo tuae domi esse quam cum periculo alienae?

id. Fam. 4, 7, 4:

vos istic commodissime sperem esse,

id. ib. 14, 7, 2: te hic tutissime puto fore, Pompon. ap. Cic. Att. 8, 11, A.—

Of passages in a book or writing, with in and abl., to be, stand, be written, etc.:

deinceps in lege est, ut, etc.,

Cic. Leg. 2, 16, 40:

quid enim in illis (litteris) fuit praeter querelam temporum,

id. Fam. 2, 16, 1.—

Of personal relations, with ad or apud and acc., or cum and abl. of person:

cum esset (Sulpicius Gallus) casu apud M. Marcellum,

Cic. Rep. 1, 14, 21:

eram cum Stoico Diodoto: qui cum habitavisset apud me mecumque vixisset, etc.,

id. Brut. 90, 309:

erat nemo, quicum essem libentius quam tecum et pauci, quibuscum essem aeque libenter,

id. Fam. 5, 21, 1:

qui me admodum diligunt multumque mecum sunt,

id. ib. 4, 13, 6; cf. with simul:

Smyrnae cum simul essemus complures dies,

id. Rep. 1, 8, 13.—Hence, esp.: esse cum aliquo (aliqua), to be with, i. e. live with, associate with, as husband or wife:

cujus soror est cum P. Quintio,

Cic. Quint. 24, 77:

ea nocte mecum illa hospitis jussu fuit,

Plaut. Merc. 1, 1, 101; Ov. A. A. 3, 664:

cum hac (meretrice) si qui adulescens forte fuerit,

Cic. Cael. 20, 49; Ov. Am. 2, 8, 27: tum ad me fuerunt, qui, etc., Varr. ap. Non. 133, 28:

Curio fuit ad me sane diu,

Cic. Att. 10, 4, 8:

cum ad me bene mane Dionysius fuit,

id. ib. 10, 16, 1; cf.:

esse sub uno tecto atque ad eosdem Penates,

Liv. 28, 18.—

Of relations analogous to place, of dress, condition, position, office, etc., to be, live, be found, etc., with in and abl.:

cum est in sagis civitas,

Cic. Phil. 8, 11, 32:

in laxa toga,

Tib. 2, 3, 78: sive erit in Tyriis, Tyrios laudabis amictus;

Sive erit in Cois, Coa decere puta,

Ov. A. A. 2, 297: hominem non modo in aere alieno nullo, sed in suis nummis multis esse et semper fuisse, Cic. Verr [p. 1798] 2, 4, 6, §

11: in servitute,

id. Clu. 7, 21:

in illa opinione populari,

id. ib. 51, 142:

in magno nomine et gloria,

id. Div. 1, 17, 31:

in spe,

id. Fam. 14, 3, 2:

in tanta moestitia,

id. Phil. 2, 15, 37:

in odio,

id. Att. 2, 22, 1:

in probris, in laudibus,

id. Off. 1, 18, 61:

in officio,

id. ib. 1, 15, 49:

in injustitia,

id. ib. 1, 14, 42:

in vitio,

id. ib. 1, 19, 62; id. Tusc. 3, 9, 19:

ne in mora quom opus sit, sies,

Ter. And. 2, 5, 13:

ne in mora illi sis,

id. ib. 3, 1, 9:

hic in noxia'st,

id. Phorm. 2, 1, 36:

quae (civitas) una in amore atque in deliciis fuit,

Cic. Verr. 2, 4, 1, § 3:

in ingenti periculo,

Liv. 5, 47:

in pace,

id. 31, 29.—So with abl. without in, when qualified by an adj.:

(statua) est et fuit tota Graecia summo propter ingenium honore et nomine,

Cic. Verr. 2, 2, 35, § 87:

si quis asperitate ea est et inmanitate naturae,

id. Lael. 23, 87:

ne quo periculo proprio existimares esse,

id. Fam. 4, 15, 2 (B. and K. ex conj.:

in periculo): ego sum spe bona,

id. ib. 12, 28, 3:

res nunc difficili loco mihi videtur esse,

id. ib. 12, 28, 3:

incredibili sum sollicitudine de tua valetudine,

id. ib. 16, 15, 1; esp. in phrase periculo alicujus esse, to be at the risk of any one:

rem illam suo periculo esse,

id. Att. 6, 1, 6:

ut quae in naves inposuissent, ab hostium tempestatisque vi publico periculo essent,

Liv. 23, 49, 2 Weissenb. ad loc.:

dare nummos meo periculo,

Dig. 46, 1, 24:

communi periculo,

ib. 13, 6, 21, § 1 (cf. II. B. 1. b. infra).—

To depend upon, rest with, with in and abl.:

res erat non in opinione dubia,

Cic. Dom. 5, 11:

sed totum est in eo, si, etc.,

id. Att. 2, 22, 5:

omnem reliquam spem in impetu esse equitum,

Liv. 10, 14, 12:

quoniam totum in eo sit, ne contrectentur pocula,

Col. 12, 4, 3. —

In partic.

Esse (est, sunt, etc.) often stands without a subject expressed, or with an indef. subj., as antecedent of a rel.-clause, whose verb may be in the indic. or subj.; the former only when the subject is conceived as particular or limited, and actually existing; the latter always when it is conceived as indefinite; cf. Zumpt, Gram. § 562 sq.; Roby, Gram. § 1686 sq.; Madv. Gram. § 365; but the distinctions usually drawn by grammarians are not always observed by the best writers; and the subjunctive is always admissible, being the prevailing construction after sunt qui in class. prose, and nearly universal in postAug. writers: sunt, qui (quae), there are those ( people or things) who ( that), or simply some.

With indic.

Without subject expressed:

mulier mane: sunt Qui volunt te conventam,

Plaut. Cist. 4, 2, 37:

sunt hic quos credo inter se dicere,

id. Cas. prol. 67:

sunt quae te volumus percontari,

id. Ps. 1, 5, 47:

quid est, quod tu gestas tabellas?

id. ib. 1, 1, 10:

quid est, quod tu me nunc optuere?

id. Most. 1, 1, 69; cf.:

quid hoc est, quod foris concrepuit?

id. ib. 5, 1, 15:

tun' is es, Qui in me aerumnam obsevisti?

id. Ep. 4, 1, 34:

quid est, quod tuo animo aegre est?

id. Cas. 2, 2, 9; id. Cist. 4, 1, 3:

at ego est quod volo loqui,

id. As. 1, 3, 79:

est quod te volo secreto,

id. Bacch. 5, 2, 30:

sunt quos scio amicos esse, sunt quos suspicor,

id. Trin. 1, 2, 54:

ita subitum'st, quod eum conventum volo,

id. ib. 5, 2, 51:

sunt quae ego ex te scitari volo,

id. Capt. 2, 2, 13:

sed est quod suscenset tibi,

Ter. And. 2, 6, 17:

est quod me transire oportet,

id. Hec. 2, 2, 31:

quid sit quapropter te jussi, etc.,

id. ib. 5, 1, 7:

sunt item quae appellantur alces,

Caes. B. G. 6, 27 init.:

(nationes) ex quibus sunt qui ovis vivere existimantur,

id. ib. 4, 10 fin.:

sunt qui putant posse te non decedere,

Cic. Fam. 1, 9, 25:

sunt autem, qui putant non numquam complexione oportere supersederi,

id. Inv. 1, 40, 72:

quamquam sunt, qui propter utilitatem modo petendas putant amicitias,

id. ib. 2, 55, 167:

sunt autem quae praeterii,

id. Att. 10, 4, 11:

sunt, qui abducunt a malis ad bona, ut Epicurus. Sunt, qui satis putant ostendere, nihil inopinati accidisse... Sunt etiam qui haec omnia genera consolandi colligunt,

id. Tusc. 3, 31, 76 Kuhn. N. cr.:

sunt, qui, quod sentiunt, non audent dicere,

id. Off. 1, 24, 84:

Argiletum sunt qui scripserunt ab Argola, etc.,

Varr. L. L. 5, § 157 Mull.:

sunt qui ita dicunt,

Sall. C. 19, 4:

sunt qui spiritum non recipiunt sed resorbent,

Quint. 11, 3, 55:

sunt, quos curriculo pulverem Olympicum Collegisse juvat,

Hor. C. 1, 1, 3; cf. id. S. 1, 4, 24: sunt quibus unum opus est, etc., id. C. 1, 7, 5:

sunt quibus in satira videor nimis acer,

id. S. 2, 1, 1:

sunt quorum ingenium nova tantum crustula promit,

id. ib. 2, 4, 47.—

With a subject expressed by an indefinite word or clause:

sunt alii qui te volturium vocant,

Plaut. Trin. 1, 2, 64:

est genus hominum qui se primos omnium esse volunt,

Ter. Eun. 2, 2, 17:

multae sunt causae, quam ob rem cupio abducere,

id. ib. 1, 2, 65 Fleck. (Ussing, cupiam):

erat quidam eunuchus, quem mercatus fuerat,

id. ib. 3, 5, 21:

multaeque res sunt in quibus de suis commodis viri boni multa detrahunt,

Cic. Lael. 16, 57:

sunt ejus aliquot orationes, ex quibus lenitas ejus perspici potest,

id. Brut. 48, 177:

fuerunt alia genera philosophorum, qui se omnes Socraticos esse dicebant,

id. de Or. 3, 17, 62:

nonnulli sunt, qui aluerunt, etc.,

id. Cat. 1, 12, 301:

sunt quidam, qui molestas amicitias faciunt, cum ipsi se contemni putant,

id. Lael. 20, 72:

sunt vestrum, judices, aliquam multi, qui L. Pisonem cognoverunt,

id. Verr. 2, 4, 25, § 56:

multae et pecudes et stirpes sunt, quae sine procuratione hominum salvae esse non possunt,

id. N. D. 2, 52, 130:

sunt bestiae quaedam, in quibus inest aliquid simile virtutis, etc.,

id. Fin. 5, 14, 38:

permulta sunt, quae dici possunt, quare intellegatur, etc.,

id. Rosc. Am. 33, 94; cf. id. Div. in Caecil. 7, 22; id. Off. 1, 14, 43; 1, 20, 69; id. Div. 1, 54, 123:

fuere complures, qui ad Catilinam initio profecti sunt,

Sall. C. 39, 5: haec sunt, quae clamores et admirationes in bonis oratoribus efficiunt. Cic. de Or. 1, 33, 152:

alia fuere, quae illos magnos fecere,

Sall. C. 52, 21.—

With. subj.: sunt, qui discessum animi a corpore putent esse mortem;

sunt qui nullum censeant fieri discessum,

Cic. Tusc. 1, 9, 18:

sunt qui in rebus contrariis parum sibi constent,

id. Off. 1, 21, 71:

de impudentia singulari sunt qui mirentur,

id. Verr. 2, 1, 2, § 6:

est eisdem de rebus quod dici potest subtilius,

id. Tusc. 3, 15, 32:

praesto est qui neget rem ullam percipi esse sensibus,

id. Ac. 2, 32, 101:

quicquid est quod deceat, id, etc.,

id. Off. 1, 27, 94:

sunt qui nolint tetigisse nisi illas, etc.,

Hor. S. 1, 2, 28:

sunt qui Crustis et pomis viduas venentur avaras,

id. Ep. 1, 1, 78:

vestes Gaetulo murice tinctas Sunt qui non habeant, est qui non curet habere,

id. ib. 2, 2, 182 et saep.—

With a more or less indefinite expression of the subject:

sunt quidam e nostris, qui haec subtilius velint tradere et negent satis esse, etc.,

Cic. Fam. 1, 9, 31:

rarum est quoddam genus eorum, qui se a corpore avocent,

id. Div. 1, 49, 111:

quotus igitur est quisque qui somniis pareat?

id. ib. 2, 60, 125; id. de Or. 2, 50, 196:

solus est hic, qui numquam rationes ad aerarium referat,

id. Verr. 2, 1, 38, § 98:

quae quibusdam admirabilia videntur, permulti sunt, qui pro nihilo putent,

id. Lael. 23, 86:

erat nemo in quem ea suspicio conveniret,

id. Rosc. Am. 23, 65, cf.:

quis enim miles fuit, qui Brundisii illam non viderit? quis, qui nescierit, etc.,

id. Phil. 2, 25, 61:

sit aliquis, qui nihil mali habeat,

id. Tusc. 1, 35, 85:

sunt nonnullae disciplinae, quae officium omne pervertant,

id. Off. 1, 2, 5:

est quaedam animi sanitas quae in insipientem quoque cadat,

id. Tusc. 4, 13, 30:

Syracusis lex est de religione, quae jubeat,

id. Verr. 2, 2, 51, § 126:

unus est qui curet constantia magis quam consilio,

id. Att. 1, 18, 7:

si est una ex omnibus quae sese moveat,

id. Rep. 6, 26, 28:

multi sunt, qui non acerbum judicent vivere, sed supervacuum,

Sen. Ep. 24, 26:

erant sententiae quae castra Vari oppugnanda censerent,

Caes. B. C. 2, 30:

fuere cives qui seque remque publicam obstinatis animis perditum irent,

Sall. C. 36, 4:

sunt verba et voces, quibus hunc lenire dolorem Possis,

Hor. Ep. 1, 1, 34:

sunt delicta tamen, quibus ignovisse velimus,

id. A. P. 347.—

Poet.: est, quibus (acc. to the Gr. estin hois):

est quibus Eleae concurrit palma quadrigae: est quibus in celeres gloria nata pedes,

Prop. 3, 9 (4, 8), 17.—

With dat., to belong or pertain to; or, rendering the dative as the subject of the verb, to have ( possess, = the Fr. etre a used of property, and of permanent conditions or characteristics, not of temporary states, feelings, etc.; cf. Krebs, Antibarb. p. 417 sq.): aliquid reperiret, fingeret fallacias, Unde esset adulescenti, amicae quod daret, Ter. Heaut. 3, 2, 23:

nomen Mercurio'st mihi, Plaut Am. prol. 19: nisi jam tum esset honos elo quentiae,

Cic. Brut. 10, 40:

est igitur homini cum deo similitudo,

id. Leg. 1, 8, 25:

familiaritas, quae mihi cum eo est,

id. Att. 8. 3, 2:

privatus illis census erat brevis,

Hor. C. 2, 15, 13; cf.:

Trojae et huic loco nomen est,

Liv. 1, 1, 5:

Hecyra est huic nomen fabulae,

Ter. Hec. prol. 1:

cui saltationi Titius nomen esset,

Cic. Brut. 62, 225:

cui (fonti) nomen Arethusa est,

id. Verr. 2, 4, 53, § 118:

Scipio, cui post Africano fuit cognomen,

Liv. 25, 2, 6.—With ellips. of dat. ( poet.):

nec rubor est emisse palam (sc. ei),

nor is she ashamed, Ov. A. A. 3, 167:

neque testimonii dictio est (sc. servo),

has no right to be a witness, Ter. Phorm. 2, 1, 63.—

Esse alicui cum aliquo, to have to do with, to be connected with a person:

tecum nihil rei nobis, Demipho, est,

Ter. Phorm. 2, 3, 74:

sibi cum illa mima posthac nihil futurum,

Cic. Phil. 2, 31, 77:

jussit bona proscribi ejus, quicum familiaritas fuerat, societas erat,

id. Quint. 6, 25:

si mihi tecum minus esset, quam est cum tuis omnibus,

id. Fam. 15, 10, 2.—

Esse with certain prepp. and their cases (cf. also I. A. 2. 3. 4. supra).

Esse ab aliquo, to be of a person, to be the servant, disciple, adherent, partisan, etc., of:

es ne tu an non es ab illo milite e Macedonia?

do you belong to? Plaut. Ps. 2, 2, 21:

ab Andria est ancilla haec,

Ter. And. 3, 1, 3; 4, 4, 17:

erat enim ab isto Aristotele,

Cic. de Or. 2, 38, 160:

sed vide ne hoc, Scaevola, totum sit a me,

makes for me, id. de Or 1, 13, 55 (cf. ab, I. B. 3., II. B. 2. o.). —

Esse pro aliquo, to be in favor of, make for:

(judicia) partim nihil contra Habitum valere, partim etiam pro hoc esse,

Cic. Clu. 32, 88.—

Esse ex aliqua re, to consist of, be made up of:

(creticus) qui est ex longa et brevi et longa,

Cic. de Or. 3, 47, 183; cf.:

duo extremi chorei sunt, id est, e singulis longis et brevibus,

id. Or. 63, 212:

etsi temeritas ex tribus brevibus et longa est,

id. ib. 63, 214; 64, 215 (v. also 6. infra). —

Euphem., in perf. tempp., of one who has died or a thing that has perished, to be no more, to be gone, departed, dead ( poet.):

horresco misera, mentio quoties fit partionis: Ita paene tibi fuit Phronesium,

i. e. had almost died, Plaut. Truc. 1, 2, 92:

nunc illud est, cum me fuisse quam esse nimio mavelim,

id. Capt. 3, 3, 1:

sive erimus, seu nos fata fuisse velint,

Tib. 3, 5, 32:

fuimus Troes, fuit Ilium et ingens Gloria Teucrorum,

Verg. A. 2, 325:

certus in hospitibus non est amor: errat ut ipsi, Cumque nihil speres firmius esse, fuit,

Ov. H. 16, (17), 192.—

Pregn., to be real or a fact, to be the case; so esp.: est, esto, it is even so, be it so, such is or let such be the case, granted, well, etc.:

quid tibi vis dicam, nisi quod est?

Plaut. Ep. 1, 1, 17:

sunt ista, Laeli,

Cic. Lael. 2, 6:

ista esse credere,

id. Tusc. 1, 6, 10: est vero, inquit, Africane, id. Fragm. ap. Lact. 1, 18:

est ut dicis, inquam,

id. Fin. 3, 5, 19:

sit quidem ut sex milia seminum intereant,

Col. 3, 3, 13:

esto: ipse nihil est, nihil potest,

Cic. Div. in Caecil. 15, 47; cf.:

verum esto,

id. Fin. 2, 23, 75:

esto,

Verg. A. 7, 313; 10, 67; Hor. Ep. 1, 1, 81; 1, 17, 37 al.—Hence,

The connections est ut, ubi, cum, quod, or with a subject-clause, it happens or chances that, it is the case that, there is cause or reason why, there is a time when, it is allowed or permissible that, one may, etc.

Est ut, it is the case or fact, that, etc.:

sin est, ut velis Manere illam apud te, dos hic maneat,

Ter. Phorm. 5, 7 (8), 32:

si est, ut dicat velle se, Redde,

id. Hec. 4, 1, 43:

si est, culpam ut Antipho in se admiserit,

id. Phorm. 2, 1, 40:

est, ut id maxime deceat,

Cic. Or. 59, 199:

quando fuit, ut, quod licet, non liceret?

id. Cael. 20, 48:

non est igitur, ut mirandum sit, ea praesentiri, etc.,

id. Div 1, 56, 128:

non erat, ut fieri posset, mirarier umquam,

Lucr. 5, 979:

futurum esse ut omnes pellerentur,

Caes. B. G. 1, 31:

non est, ut copia major Ab Jove donari possit tibi,

Hor. Ep. 1, 12, 2:

est ut viro vir latius ordinet Arbusta sulcis,

id. C. 3, 1, 9; Dig. 38, 7, 2.—Cf. esse after a neg., with quin:

numquam est enim, quin aliquid memoriae tradere velimus,

Auct. Her. 3, 24, 40.—Also, est ut, there is reason, that, etc.:

magis est ut ipse moleste ferat errasse se, quam ut, etc.,

Cic. Cael. 6, 14 fin.: ille erat ut odisset primum defensorem salutis meae, he had good reason for hating [p. 1799] id. Mil. 13, 35; cf.:

quid erat cur Milo optaret,

id. ib. 13, 34:

neque est ut putemus ignorari ea ab animalibus,

Plin. 18, 1, 1, § 3. —

Est ubi, sometime or another, sometimes:

erit, ubi te ulciscar, si vivo,

Plaut. Ps. 5, 2, 26:

est, ubi id isto modo valeat,

Cic. Tusc. 5, 8, 23.—

Est cum, sometimes:

est cum non est satius, si, etc.,

Auct. Her. 4, 26, 36.—

Est quod, there is reason to, I have occasion:

est quod visam domum,

Plaut. Aul. 2, 2, 26:

etsi magis est, quod gratuler tibi quam quod te rogem,

I have more reason to, Cic. Att. 16, 5, 2:

est quod referam ad consilium: sin, etc.,

Liv. 30, 31, 9:

quod timeas non est,

Ov. H. 19, 159:

nil est illic quod moremur diutius,

Ter. Heaut. 4, 7, 6:

non est quod multa loquamur,

Hor. Ep. 2, 1, 30.—Cf. with cur:

non est cur eorum spes infragatur,

Cic. Or. 2, 6:

nihil est cur,

id. Fam. 6, 20, 1.—

Est, sit, etc., with infin. in Gr. constr., it is possible, is allowed, permitted, one may, etc. (mostly poet. and post-class.):

est quadam prodire tenus, si non datur ultra,

Hor. Ep. 1, 1, 32:

Cato, R. R. prooem. § 1: scire est liberum Ingenium atque animum,

Ter. Ad. 5, 3, 42:

nec non et Tityon terrae omniparentis alumnum Cernere erat,

Verg. A. 6, 596; 8, 676; Sil. 2, 413:

neque est te fallere quicquam,

Verg. G. 4, 447:

unde Plus haurire est,

Hor. S. 1, 2, 79:

est Gaudia prodentem vultum celare,

id. ib. 2, 5, 103:

quod versu dicere non est,

id. ib. 1, 5, 87:

quod tangere non est,

Ov. M. 3, 478:

quae verbo objecta, verbo negare sit,

Liv. 42, 41, 2 Weissenb. ad loc.:

ut conjectare erat intentione vultus,

Tac. A. 16, 34:

est videre argentea vasa,

id. G. 5; Val. Max. 2, 6, 8; v. Zumpt, Gram. § 227.— With dat.:

ne tibi sit frigida saxa adire,

Prop. 1, 20, 13; Tib. 1, 6, 24 (32):

tu procul a patria (nec sit mihi credere tantum!) Alpinas nives Me sine vides,

Verg. E. 10, 46:

fuerit mihi eguisse aliquando amicitiae tuae,

Sall. J. 110, 3; Dig. 46, 3, 72, § 4.—

In eo ease ut, etc., to be in a condition to reach the point that, to be possible, etc., to be about to, on the point of, etc. ( impers. or with res, etc., as subj.):

cum jam in eo esset, ut in muros evaderet miles,

Liv. 2, 17, 5:

si viderent in eo jam esse ut urbs caperetur,

id. 28, 22, 8:

jamque in eo rem fore, ut Romani aut hostes aut domini habendi sint,

id. 8, 27, 3:

cum res non in eo essent ut, etc.,

id. 33, 41, 9:

non in eo esse Carthaginiensium res, ut, etc.,

id. 30, 19, 3; 34, 41. —With person. subj. (late Lat.):

cum ab Ulixe adducta Iphigenia in eo esset, ut immolaretur,

Hyg. Fab. 261. —

Like the Engl. to be, for to come, fall, reach, to have arrived, etc. (hence also with in and acc.):

ecquid in mentem est tibi, Patrem tibi esse?

Plaut. Bacch. 1, 2, 54:

nam numero mi in mentem fuit,

id. Am. 1, 1, 26:

ex eo tempore res esse in vadimonium coepit,

Cic. Quint. 5, 22:

portus in praedonum fuisse potestatem sciatis,

id. Imp. Pomp. 12, 33:

ut certior fieret, quo die in Tusculanum essem futurus,

id. Att. 15, 4, 2:

qui neque in provinciam cum imperio fuerunt,

id. Fam. 8, 8, 8:

quae ne in potestatem quidem populi Romani esset,

Liv. 2, 14, 4:

nec prius militibus in conspectum fuisse,

Suet. Aug. 16:

esse in amicitiam populi Romani dicionemque,

Cic. Div. in Caecil. 20, 66; cf.:

in eorum potestatem portum futurum,

id. Verr. 2, 5, 38, § 98; v. Gell. 1, 7, 16 sq.; Zumpt, Gram. § 316.—

Of time, to pass, elapse (rare but class.):

diem scito nullum esse, quo, etc.,

Cic. Q. Fr. 3, 3, 1.

As a copula, to be any thing or in any manner.

In gen.

With an adj., subst., or pron.:

et praeclara res est et sumus otiosi,

Cic. Lael. 5, 17:

quod in homine multo est evidentius,

id. ib. 8, 27:

sperare videor Scipionis et Laelii amicitiam notam posteritati fore,

id. ib. 4, 15:

non sum ita hebes, ut istud dicam,

id. Tusc. 1, 6, 12:

cum, ignorante rege, uter esset Orestes, Pylades Orestem se esse diceret, Orestes autem ita ut erat, Orestem se esse perseveraret,

id. Lael. 7, 24:

consul autem esse qui potui? etc.,

id. Rep. 1, 6, 10:

nos numerus sumus et fruges consumere nati,

are a mere number, Hor. Ep. 1, 2, 27:

pars non minima triumphi est victimae praecedentes,

Liv. 45, 49:

nobile erit Romae pascua vestra forum,

Prop. 4 (5), 9, 20:

sanguis erant lacrimae,

Luc. 9, 811:

ego tu sum, tu es ego: unanimi sumus,

Plaut. Stich. 5, 4, 49:

tuos sum,

id. Bacch. 1, 1, 60: domus non ea est, quam parietes nostri cingunt, Cic. Rep. 1, 13, 19:

is enim fueram, cui, etc.,

id. ib. 1, 4, 7.—

Less freq. with adv. (esp. in colloq. language): Am. Satin' tu sanus es? Sos. Sic sum ut vides, Plaut. Am. 2, 1, 57:

sic, inquit, est,

Cic. Rep. 1, 38, 60:

est, inquit, ut dicis,

id. ib. 1, 40, 63:

quod ita cum sit,

id. ib. 1, 45, 69:

quia sunt haud procul ab hujus aetatis memoria,

id. ib. 1, 1, 1 B. and K.:

nec vero habere virtutem satis est,

id. ib. 1, 2, 2: frustra id inceptum Volscis fuit. Liv. 2, 25:

dato qui bene sit: ego, ubi bene sit, tibi locum lepidum dabo,

Plaut. Bacch. 1, 1, 51:

apud matrem recte est,

Cic. Att. 1, 7:

cum in convivio comiter et jucunde fuisses,

id. Deiot. 7, 19:

omnes hanc quaestionem haud remissius sperant futuram,

id. Rosc. Am. 5, 11:

dicta impune erant,

Tac. A. 1, 72.—Esp.: facile alicubi (in aliqua re) esse, with pleasure, glad to be:

quod in maritimis facillime sum,

Cic. Fam. 2, 16, 2:

locum habeo nullum ubi facilius esse possum,

id. Att. 13, 26, 2 (on esse with an adverb, v. Haase ap. Reisig, Vorles. p. 394; cf. also bene under bonus fin.).—

In partic.

With gen. part., to be of, belong to a class, party, etc.:

in republica ita est versatus, ut semper optimarum partium et esset et existimaretur,

Nep. Att. 6, 1:

qui ejusdem civitatis fuit,

id. Them. 9, 1:

qui Romanae partis erant, urbe excesserunt,

Liv. 35, 51, 7: ut aut amicorum aut inimicorum Campani simus;

si defenditis, vestri, si deseritis, Samnitium erimus,

id. 7, 30, 9 sq. —

With gen. or abl. denoting quality.

With gen.:

nimium me timidum, nullius animi, nullius consilii fuisse confiteor,

Cic. Sest. 16, 36:

disputatio non mediocris contentionis est,

id. de Or. 1, 60, 257:

magni judicii, summae etiam facultatis esse debebit,

id. Or. 21, 70:

(virtus) nec tantarum virium est, ut se ipsa tueatur,

id. Tusc. 5, 1, 2; id. Fin. 5, 12, 36:

Sulla gentis patriciae nobilis fuit,

Sall. J. 95, 3:

summi ut sint laboris,

Caes. B. G. 4, 2:

civitas magnae auctoritatis,

id. ib. 5, 54:

refer, Cujus fortunae (sit),

Hor. Ep. 1, 7, 54:

se nullius momenti apud exercitum futurum,

Nep. Alcib. 8, 4:

qui ejusdem aetatis fuit,

id. ib. 11, 1:

invicti ad laborem corporis erat,

Liv. 9, 16:

nec magni certaminis ea dimicatio fuit,

id. 21, 60:

somni brevissimi erat,

Suet. Claud. 33.—So of extent, number, etc.:

classis centum navium,

Nep. Them. 2, 2; 2, 5:

annus trecentarum sexaginta quinque dierum,

Suet. Caes. 40.—

With abl.:

bono animo es,

Ter. Eun. 1, 2, 4:

jam aetate ea sum, ut, etc.,

id. Hec. 5, 1, 11:

bellum varia victoria fuit,

Sall. J. 5, 1:

L. Catilina nobili genere natus fuit magna vi et animi et corporis, set ingenio malo,

id. C. 5, 1:

Sulla animo ingenti,

id. J. 95, 3:

esse magna gratia,

Caes. B. G. 1, 8:

tenuissima valetudine esse,

id. ib. 5, 40:

si fuerit is injustus, timidus, hebeti ingenio atque nullo,

Cic. Tusc. 5, 15, 45:

mira sum alacritate ad litigandum,

id. Att. 2, 7, 2:

bono animo sint et tui et mei familiares,

id. Fam. 6, 18, 1:

ut bono essent animo,

id. Rep. 1, 17, 29:

ut uxores eodem jure sint quo viri,

id. ib. 1, 43, 67:

qui capite et superciliis semper est rasis,

id. Rosc. Com. 7, 20:

abi, quaere, unde domo quis, Cujus fortunae, quo sit patre quove patrono,

Hor. Ep. 1, 7, 54 (cf. I. A. 4. supra). —

With gen. or abl. of price or value.

With gen.:

pluris est oculatus testis quam auriti decem,

Plaut. Truc. 2, 6, 8:

videtur esse quantivis pretii,

Ter. And. 5, 2, 15:

a me argentum, quanti (servus) est, sumito,

id. Ad. 5, 9, 20:

si ullo in loco frumentum tanti fuit, quanti iste aestimavit,

Cic. Verr. 2, 3, 84, § 194:

ager nunc multo pluris est, quam tunc fuit,

id. Rosc. Com. 12, 33:

ut quisque, quod plurimi sit, possideat, ita, etc.,

id. Par. 6, 2, 48:

magni erunt mihi tuae litterae,

id. Fam. 15, 15, 4:

parvi sunt foris arma, nisi, etc.,

id. Off. 1, 22, 76:

an emat denario quod sit mille denarium,

id. ib. 3, 23, 92:

parvi pretii est quod nihili est,

id. Q. Fr. 1, 2, 4:

mea mihi conscientia pluris est quam omnium sermo,

is worth more to me, weighs more with me, id. Att. 12, 28, 2:

neque pluris pretii cocum quam vilicum habeo,

Sall. J. 85, 39:

erat (agellus) centum milium nummum,

Plin. Ep. 6, 3, 1. —

With abl.: sextante sal et Romae et per totam I i aliam erat, was worth, stood at, Liv. 29, 37.—

With gen. of possession, etc., it belongs, pertains to; or it is the part, property, nature, mark, sign, custom, or duty of, etc.

In gen.:

audiant eos, quorum summa est auctoritas apud, etc.,

who possess, Cic. Rep. 1, 7, 12:

ea ut civitatis Rhodiorum essent,

Liv. 37, 55, 5:

teneamus eum cursum, qui semper fuit optimi cujusque,

Cic. Rep. 1, 2, 3:

quamobrem neque sapientis esse accipere habenas,

id. ib. 1, 5, 9; id. de Or. 2, 20, 86:

sapientis est consilium explicare suum, etc.,

id. ib. 2, 81, 333:

temeritas est florentis aetatis, prudentia senescentis,

id. Sen. 6, 20:

est adulescentis majores natu vereri,

id. Off. 1, 34, 122:

Aemilius, cujus tum fasces erant,

Liv. 8, 12, 13:

tota tribuniciae potestatis erat,

id. 3, 48:

alterius morientis prope totus exercitus fuit,

id. 22, 50:

jam me Pompeii totum esse scis,

Cic. Fam. 2, 13, 2:

hominum, non causarum, toti erant,

Liv. 3, 36:

plebs novarum, ut solet, rerum atque Hannibalis tota esse,

were devoted to, favored, id. 23, 14:

Dolopes numquam Aetolorum fuerant: Philippi erant,

id. 38, 3:

Ptolemaeus propter aetatem alieni arbitrii erat,

id. 42, 29:

est miserorum ut malevolentes sint,

Plaut. Capt. 3, 4, 51:

quod alterum divinitatis mihi cujusdam videtur,

Cic. de Or. 2, 20, 86:

negavit moris esse Graecorum, ut, etc.,

id. Verr. 2, 1, 26, § 66:

non est gravitatis ac sapientiae tuae, ferre immoderatius casum incommodorum tuorum,

id. Fam. 5, 16, 5:

est hoc Gallicae consuetudinis, uti, etc.,

Caes. B. G. 4, 5.—Rarely with pronom. posses.:

est tuum, Cato, videre quid agatur,

Cic. Mur. 38, 83:

fuit meum quidem jam pridem rem publicam lugere,

id. Att. 12, 28, 2.—

Esp., with gerundive, to denote tendency, effect, etc.:

quae res evertendae rei publicae solerent esse,

Cic. Verr. 2, 2, 53, § 132:

regium inperium, quod initio conservandae libertatis fuerat,

Sall. C. 6, 7:

qui utilia ferrent, quaeque aequandae libertatis essent,

Liv. 3, 31, 7:

ea prodendi imperii Romani, tradendae Hannibali victoriae esse,

id. 27, 9, 12:

nihil tam aequandae libertatis esse quam potentissimum quemque posse dicere causam,

id. 38, 51, 8:

frustrationem eam legis tollendae esse,

id. 3, 24, 1 Weissenb. ad loc.; 3, 39, 8; 5, 3, 5; 40, 29, 11.—

With dat. of the end, object, purpose, etc.:

vitam hanc rusticam tu probro et crimini putas esse oportere,

Cic. Rosc. Am. 17, 48:

etiam quae esui potuique non sunt, contineri legato,

Dig. 33, 9, 3; Gell. 4, 1, 20:

ut divites conferrent, qui essent oneri ferendo,

Liv. 2, 9:

magis vis morbi curae esset, maxime quod, etc.,

id. 4, 21, 5:

cum solvendo aere (i. e. aeri) alieno res publica non esset,

id. 31, 13:

iniciuntur ea, quae umori extrahendo sunt,

Cels. 4, 10 fin. — Esp. in phrase solvendo esse, to be solvent, able to pay:

tu nec solvendo eras,

Cic. Phil. 2, 2, 4:

cum solvendo civitates non essent,

id. Fam. 3, 8, 2 (v. solvo).—

With predicative dat. sing., denoting that which the subject is, becomes, appears to be, etc.

Without second dat. of pers.:

auxilio is fuit,

Plaut. Am. prol. 94:

magis curae'st,

id. Bacch. 4, 10, 3; id. Curc. 4, 2, 15; id. As. 1, 3, 23; id. Capt. 5, 2, 13 sq.:

cui bono fuerit,

Cic. Phil. 2, 14, 35:

eo natus sum ut Jugurthae scelerum ostentui essem,

Sall. J. 24, 10: cupis me esse nequam;

tamen ero frugi bonae,

Plaut. Ps. 1, 5, 51:

magnoque esse argumento, homines scire pleraque antequam nati sint, quod, etc.,

Cic. Sen. 21, 78:

multi Indicioque sui facti persaepe fuere, Lucr 4, 1019: ejus rei ipsa verba formulae testimonio sunt,

Cic. Rosc. Com. 4, 11:

haec res ad levandam annonam impedimento fuit,

Liv. 4, 13:

cujus rei Demosthenes atque Aeschines possunt esse documento,

Quint. 7, 1, 2.—

With second dat. of pers.:

obsecro vos ego mi auxilio sitis,

Plaut. Aul. 4, 9, 5; id. Ep. 5, 2, 11; id. Most. 1, 2, 68:

ne quid Captioni mihi sit,

id. ib. 3, 3, 19:

mihi cordi est,

id. Cist. 1, 1, 110:

ubi eris damno molestiae et dedecori saepe fueris,

id. As. 3, 2, 25:

metuo illaec mihi res ne malo magno fuat,

id. Mil. 2, 6, 12:

nec Salus nobis saluti jam esse potest,

id. Most. 2, 1, 4:

bono usui estis nulli,

id. Curc. 4, 2, 15:

quae sint nobis morbo mortique,

Lucr. 6, 1095:

quo magis quae agis curae sunt mihi,

Ter. Ad. 4, 5, 46:

omitto innumerabiles viros, quorum singuli saluti huic civitati fuerunt,

Cic. Rep. 1, 1, 1: ut mihi magnae curae tuam vitam ac dignitatem esse scires, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A fin.:

accusant ei, quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,

Cic. Rosc. Am. 5, 13: haec tam parva [p. 1800] civitas praedae tibi et quaestui fuit, id. Verr. 2, 3, 37, § 85:

ea dictitare, quae detrimento, maculae, invidiae, infamiae nobis omnibus esse possint,

id. ib. 2, 3, 62, §

144: minus ea bella curae patribus erant, quam, etc.,

Liv. 35, 23, 1:

sciant patribus aeque curae fuisse, ne, etc.,

id. 4, 7, 6:

si hoc perinde curae est tibi quam illud mihi,

Plin. Ep. 6, 8, 9:

quantaeque curae tibi fuit, ne quis, etc.,

id. Pan. 25, 3:

quantae sit mihi curae,

id. Ep. 6, 8, 2:

si judicibus ipsis aut gloriae damnatio rei aut deformitati futura absolutio,

Quint. 6, 1, 12.—Rarely with dat. gerund:

nec tamen impedimento id rebus gerundis fuit,

Liv. 26, 24 (for a full account of this dative, v. Roby, Gram. 2, praef. pp. xxv.-lvi., and § 1158 sq.).—

Esse ad aliquid, to be of use for, to serve for:

vinum murteum est ad alvum crudam,

Cato, R. R. 125:

completae naves taeda et pice reliquisque rebus quae sunt ad incendia,

Caes. B. C. 3, 101:

valvae, quae olim ad ornandum templum erant maxime,

Cic. Verr. 2, 4, 56, § 124.—

Id est or hoc est, with predic.-clause by way of explanatory addition, that is, that is to say; sometimes also with a climax in the sense, which is as much as to say, or which is the same thing:

sed domum redeamus, id est ad nostros revertamur,

Cic. Brut. 46, 172:

quodsi in scena, id est in contione verum valet, etc.,

id. Lael. 26, 97:

meos amicos, in quibus est studium, in Graeciam mitto, id est ad Graecos ire jubeo,

id. Ac. 1, 2, 8:

si Epicurum, id est si Democritum probarem,

id. ib. 1, 2, 6:

ut (sapiens) aegritudine opprimatur, id est miseria,

id. Tusc. 3, 13, 27: a parte negotiali, hoc est pragmatikêi, Quint. 3, 7, 1:

cum in bona tua invasero, hoc est, cum te docuero,

id. 8, 3, 89.—

Poet., with Greek inf. pleonastically:

esse dederat monumentum,

Verg. A. 5, 572 (cf.: dôke xeinêion einai, Hom. Il. 10, 269).

sum = eum, Enn. ap. Fest., v. is.

sum- in composition, for sub before m; v. sub fin.